Жұма күні, 27 қаңтарда Астанада Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясының ұйымдастыруымен «Жаңа қоғамдық келісім: әділетті еңбек қатынастары» атты әлеуметтік әріптестердің форумы өтті. Форум Әлеуметтік әріптестік жылы аясында өткен 2022 жылдың қорытындысына арналды.
Оның жұмысына Кәсіподақтар федерациясының және оның мүше ұйымдарының кәсіподақ көшбасшылары, Әзірбайжан, Молдова және Түркия ұлттық кәсіподақ орталықтарының басшылары, Халықаралық еңбек ұйымы мен Халықаралық кәсіподақтар конфедерациясының өкілдері, сондай-ақ әлеуметтік әріптестер қатысты.
Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясының төрағасы Сатыбалды Дәулеталин қатысушылар алдында сөйлеген сөзінде кәсіподақтар Мельбурн қаласындағы Халықаралық кәсіподақтар конфедерациясының V Конгресінде қабылданған Жаңа әлеуметтік келісім тұжырымдамасы аясында әділетті еңбек қатынастарын құруда жаңа қадамдар жасауды ұсынып отырғанын атап өтті.
«Дүние жүзі бойынша еңбек саласын дамытудың ең маңызды шарты – адамға бағытталған жаңа әлеуметтік келісімді қалыптастыру және лайықты еңбек жағдайларын қамтамасыз ету, бұл өз кезегінде аймақтық, ұлттық және жаһандық деңгейде әлеуметтік-экономикалық жүйелердің тұрақты дамуына ықпал етеді», – деді Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясының төрағасы.
Сатыбалды Дәулеталин жұмыс істейтін азаматтардың табысын бөлудегі теңсіздік пен кедейшілік мәселесін шешуде кәсіподақтардың рөлі ерекше екенін атап өтті.
«Біздің мақсатымыз – көпшіліктің мүддесі үшін, яғни бүкіл қоғамның тұрақты дамуының мүддесі үшін ұлттық табысты қайта бөлуге белсенді түрде ықпал ету. Әлеуметтік әділеттілікті алға бастыру – бүгінгі күні кәсіподақтардың алдында тұрған басты міндет», – деп есептейді Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясының басшысы.
Ол әлеуметтік әріптестерді консультативтік кезеңнен нақты шешімдер қабылдау кезеңіне көшуге шақырып, әлеуметтік әріптестікті дамытудағы бірқатар проблемаларды атап өтті: еңбек қатынастары субъектілерінің әлеуметтік диалогқа дайын еместігі, тараптардың нақты теңдігінің жоқтығы, шарттық талаптарды орындау механизмінің жетілдірілмегендігі, ықпал ету ресурстары күшті мемлекет пен жұмыс берушілермен салыстырғанда қызметкерлердің мүдделерін білдіретін кәсіподақтардың ұстанымдарының теңсіздігі.
«Әлеуметтік әріптестіктің мазмұндық бөлігінде құрметтің үш түрін көрсету керек – Еңбек адамына құрмет, азаматтардың еңбегін құрметтеу, еңбек қатынастары тараптарының мүдделерін құрметтеу», – деді ҚРКФ басшысы.
Кәсіподақтар әлеуметтік әріптестікті жетілдірудің екі бағытын – кәсіподақтар мен жұмыс берушілер бірлестіктерінің жаңа стратегияларын әзірлеуде, сондай-ақ РҮК қызметінің тиімділігін арттыруда көреді.
«Федерация республикалық үшжақты комиссияның мәртебесін көтеру туралы бастама көтеріп отыр, оның шешімдері кеңесші емес, барлығына міндетті болуы керек», – деді ол.
Кәсіподақтар федерациясының төрағасы әлеуметтік әріптестерді келісімдер мен ұжымдық келісімдердің мазмұнын нақты, егжей-тегжейлі және тиімді ережелермен және кепілдіктермен толтыру бойынша бірлесіп жұмыс істеуге шақырды.
Бірлесіп қарастыруды, оның айтуынша, қауіпсіздік пен еңбекті қорғау, тиімді коммуникациялар, әлеуметтік әріптестік пен қоғамдық бақылауға жаңа серпін беру сияқты өзекті мәселелер де қажет етеді.
«Кәсіподақтар федерациясы 2023 жылды «Қауіпсіз еңбек жылы» деп жариялады, оның аясында тиісті іс-шаралар жоспары қабылданады. Осыған орай, әлеуметтік әріптестерді өңірлік келісімдерге кәсіподақтардың еңбек ұжымдарымен кездесу үшін жұмыс орындарына кедергісіз баруға және еңбек заңдарының сақталуына қоғамдық бақылау жүргізуге заңды құқығын жүзеге асыру бойынша нақты ережелерді енгізуге атсалысуға шақырамын», – деді Сатыбалды Дәулеталин.
Тиімді коммуникацияларды құру үшін ҚРКФ төрағасы әлеуметтік әріптестерге Кәсіподақтар федерациясы бастамашы болған «Еңбек консультациялары» науқанына кеңінен қолдау көрсетуді ұсынды.
«Өткен жылы қолға алынған бұл бастама өзінің тиімділігін көрсетті. Осыны негізге ала отырып, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мұрындық болуымен «Еңбек консультациялары» республикалық акциясын өткізуді ұсынып отырмыз. Бірлескен консультацияларды өткізудегі басты мақсат – әлеуметтік-еңбек дауларының алдын алу, әлеуметтік-еңбек қатынастарының негізгі субъектілерінің ымыраға келуі мен өзара түсіністігіне қол жеткізу, олардың іс-әрекетін үйлестіру», – деді Сатыбалды Дәулеталин.
Техникалық инспекторлар институты да одан әрі жетілдіруді қажет етеді. Бүгінгі таңда кәсіпорындар мен ұйымдарда 12 000-ға жуық өндірістік кеңестер жұмыс істейді, оларда 17 000-нан астам еңбекті қорғау жөніндегі техникалық инспекторлар қауіпсіз еңбек жағдайларын бақылау мен қадағалауды жүзеге асырады.
«Біз әлеуметтік әріптестік тараптарын кәсіпорындар мен ұйымдарда өндірістік кеңестерді құруға және олардың тиімділігін арттыруға барынша көмек көрсетуге, сондай-ақ техникалық инспекторлардың – ақаусыз жұмыс және қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз ету мәселелері бойынша бірінші көмекшілердің қызметін белсенді қолдауға шақырамыз», – деп атап өтті Кәсіподақтар федерациясының төрағасы.
Ол ауыр, зиянды және қауіпті жағдайларда жұмыс істейтін жұмыскерлердің еңбекақысын төлеу мәселесіне ерекше назар аударды. Әңгіме еңбекақыны жүйесіз ұйымдастырудың болуы, қосымша төлемдер мен үстемеақыларды белгілеудің бірыңғай тәртібі мен қағидаттарының жоқтығы туралы болып отыр.
«Үкiмет құзыретiне еңбек жағдайларын зияндылық және қауiптiлiк дәрежесi бойынша жіктейтiн арттырушы салалық коэффициенттерді есептеу әдiстемесiн бекiтудi ұсынып отырмыз. Мәселелерді шешу тек заңнамаға түзетулер енгізуде ғана емес, ең алдымен, қолданыстағы тәртіптің сөзсіз және толық орындалуында екені анық», – деді Сатыбалды Дәулеталин.
ҚРКФ төрағасы ұжымдық еңбек дауларын шешу саласындағы кәсіподақтардың ұстанымын да айтты.
«Біз ұжымдық еңбек дауларын шешудің рәсімдерін түбегейлі жеңілдету қажет деген ұстанымдамыз. Кәсіподақтарға ереуіл өткізу туралы талап қою құқығын беру қажет және бұл біздің бүгінгі күні жауапкершілікті алып, заң аясында әрекет етуге дайын екенімізді көрсетеді. Шұғыл шаралар ретінде бүгінгі күні біз мыналарды ұсынып отырмыз: еңбек қатынастары мәселелері бойынша судьялардың құзыретін арттыру, жоғары тұрған соттарда еңбек даулары бойынша алқалар құру; қоғамдық бақылау тетіктерін күшейту, мемлекеттік еңбек инспекциясының өкілеттіктері мен санын кеңейту бөлігінде барлық деңгейдегі кәсіподақтарға мемлекеттік қолдау көрсету», – деп атап өтті Кәсіподақтар федерациясының төрағасы.
Әлеуметтік әріптестіктің маңызды басымдықтарының қатарында Сатыбалды Дәулеталин қызметкерлерге өндірісті басқаруға қатысу мүмкіндігін беру қажеттігін атап өтті.
«Идеяның пайдалылығы өнімді еңбекке ынталандыруды дамытуда ғана емес, сонымен қатар жұмыс берушінің ғана емес, сонымен қатар мемлекет тарапынан да ескерілетін қоғамның тең құқықты мүшелері ретінде жұмысшылардың өздерін түсінуінде. Бұл шаралар экономиканы реформалау үдерісін жылдамдатады, әлеуметтік шиеленісті жеңілдетеді», – деп есептейді Федерация басшысы.
Сөзін қорытындылай келе Сатыбалды Дәулеталин барлық пікірлес адамдармен және әлеуметтік әріптестермен өзара әрекеттесуге дайын екенін жеткізді.
«Жұмыскерлердің лайықты, қауіпсіз еңбегін қамтамасыз етуге бағытталған бірлескен іс-әрекеттер арқылы біз жаңа қоғамдық келісім жасай алатынымызға сенімдімін», – деп түйіндеді сөзін Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясының төрағасы.
Уәкілетті мемлекеттік органның өкілі – Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау бірінші вице-министрі Ақмәди Сарбасов өз сөзінде Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясы ведомствоның сенімді әлеуметтік әріптесі болып табылатынын атап өтті.
Кәсіподақтар федерациясының әлеуметтік-еңбек саласының өзекті бағыттары бойынша бастамалары туралы айта отырып, ол олардың прогрессивті сипатына тоқталды және жалпы уәкілетті орган айтылған ұсыныстарды жүзеге асыру шараларын талқылауға дайын екеніне сендірді.
«Кәсіподақтар федерациясының төрағасы атап өткен барлық мәселелер өте өзекті. Біз әлеуметтік әріптесіміздің белсенділігін күнде көріп отырмыз. Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің негізгі міндеті – жұмыс істейтін азаматтардың қауіпсіздігі мен әл-ауқатын арттыру. Біз әлеуметтік әріптестіктің қазіргі жағдайын қайта қарастырып, талқылау форматын бастауға дайынбыз», – деді Ақмәди Сарбасов.
Шығыс Еуропа және Орталық Азия бойынша Халықаралық еңбек ұйымының Аймақтық кеңсесінің жұмысшылар қызметі жөніндегі аға маманы Гоча Александрия Қазақстандағы әлеуметтік және еңбек қатынастарының деңгейін көтерудегі Кәсіподақтар федерациясының ерекше рөліне тоқталды.
«ХЕҰ Қазақстандағы кәсіподақтардың әлеуметтік әріптестік жүйесіндегі рөлінің күшеюін құптайды, олардың беделі артып келеді. Әрі қарай ілгерілеу қажет, бірақ барлық тараптардың шешуші әрекеті қажет. Жұмыскерлерге экономикалық прогрестің әділ үлесін беретін, олардың құқықтарын құрметтейтін және экономикаға қосқан үлесі үшін тәуекелден қорғайтын қоғамдық келісімді қайта жаңғырту қажет. Әлеуметтік диалог еңбек саласындағы барлық субъектілердің толық қатысуымен өзгерістерді басқару үшін осы шарттың өзектілігін сақтауда маңызды рөл атқара алады және атқаруы керек», – деді Гоча Александрия.
Онымен Халықаралық кәсіподақтар конфедерациясының БЕАК атқарушы хатшысы Антон Леппик те келіседі. Ол форумға қатысушыларды Жаңа әлеуметтік келісімді жүзеге асыру бойынша халықаралық кәсіподақ қозғалысының күн тәртібі мен басымдықтарымен таныстырды.
«Әлеуметтік әділеттілікке сұраныс бүкіл әлемде өте өзекті. Міне, сондықтан да ХКК конгресінде Жаңа әлеуметтік келісім қабылданды. Оны жүзеге асыру елдердің үкіметтерімен міндетті түрде өзара іс-қимыл жасай отырып, қызметкерлер мен жұмыс берушілер арасындағы мүдделер тепе-теңдігін сақтай отырып, бейресми еңбек қатынастары мәселелерін шешуге тырысуға мүмкіндік береді. Қазақстанның кәсіподақтары алғашқылардың бірі болып Жаңа әлеуметтік келісімнің негіздерін талқылауға кірісті», – деді Антон Леппик.
Молдова Ұлттық кәсіподақтар конфедерациясының төрағасы Игорь Зубку Форумға қатысушылармен Молдованың әлеуметтік әріптестігін дамыту тәжірибесімен бөлісті.
«Әлеуметтік әріптестер бір нәрсені көтеруі керек – нарықтық экономиканы әлеуметтік экономикаға айналдыру керек. Әлеуметтік әріптестерге сенім олардың еңбек саласындағы мәселелерді шешуге барабар әрекет етуіне байланысты. Молдова кәсіподақ көшбасшыларының жағдайды осылай түсінеді», – деп бөлісті Игорь Зубку.
«PARYZ» Қазақстан Республикасы Жұмыс берушілер ұлттық конфедерациясының бас директоры Айдос Әбіханов әлеуметтік әріптестердің өзара іс-әрекеті мен ынтымақтастығы мәселелеріне қатысты өз көзқарасын ұсынды.
«Біз әлеуметтік әріптестіктің барлық тараптарының қатысуымен бірыңғай консультативтік-кеңесші орган құруды және еңбек саласындағы мәселелерді шешу үшін күш-жігерді біріктіруді ұсынамыз», – деді жұмыс берушілер қауымдастығының басшысы.
Ph.D доктор, М.С.Нәрікбаев атындағы КАЗГЮУ университетінің доценті, ҚРКФ Сараптамалық кеңесінің мүшесі Мүслім Хасенов Қазақстандағы әлеуметтік әріптестік жағдайына ғылыми баға берді.
Сарапшы мемлекеттің қызметкер мен жұмыс берушінің мүдделерін теңестірудегі ерекше функциясын атап өтті. Дегенмен, оның айтуынша, кәсіподақ ішілік қызметке мемлекеттің араласуы және кәсіподақтардың тәуелсіздігі мен еркіндігіне заңнамалық деңгейде айтарлықтай шектеулер бар.
«Кәсіптік одақтар туралы» Заңмен кәсіподақ түрлерінің толық тізбесін белгілеу бірлестік бостандығы құқығын бұзу болып табылады. Заңнама кәсіподақ қызметінің түрлері мен нысандарын егжей-тегжейлі реттейді, сол арқылы азаматтардың бірлесу бостандығына конституциялық құқығын шектейді. Бар проблемаларды шешу үшін әлеуметтік әріптестіктің заңнамалық базасын объективті түрде реформалау қажет», – деп есептейді Мүсілім Хасенов.
Әлеуметтік бағдарланған жұмыс берушінің тәжірибесімен «Атырау мұнай өңдеу зауыты» ЖШС бас директоры Мұрат Досмұратов таныстырды.
«2022 жылдың қорытындысы бойынша «Атырау МӨЗ» ЖШС-да зауыт жұмыскерлері мен мердігерлер арасында өндірістік жарақаттану фактілері тіркелген жоқ, ҚжЕҚ бойынша барлық көрсеткіштер орындалды. Бұл бүкіл зауыт ұжымының ортақ жетістігі және бұл бағытта кәсіподақпен бірлесіп жұмыс жалғаса береді», – деп сендірді «АМӨЗ» ЖШС басшысы.
«Шығыс Қазақстан облыстық драма театры» кәсіподақ ұйымының төрайымы Динара Қожақанова жұмыс берушімен еңбек консультацияларын өткізу тәжірибесіне тоқталды.
Оның айтуынша, сындарлы келіссөздер процесі әлеуметтік әріптестерге саладағы ең үздік шартты қабылдауға мүмкіндік берді.
Әлеуметтік әріптестер форумының қатысушылары Қоғамға қызметкерлер, жұмыс берушілер және мемлекет арасындағы қарым-қатынастарды құрудың жаңа тұжырымдамалары, сондай-ақ табысты әділ бөлу қағидаттарын оңтайлы қайта қарау қажет екендігі көрсетілген Қарар қабылдады.
Форумға қатысушылар барлық деңгейдегі әлеуметтік әріптестік органдарының жұмысын сапалы жақсарту қажеттігін айтып, «Қауіпсіз еңбек жылы» жалпы күш-жігерді қауіпсіз және лайықты еңбек жағдайларын жасауға жұмылдыруға шақырды.
Форум аясында «2022 жылдың үздік ұжымдық шарты» республикалық байқауының қорытындысы шығарылды.
Байқауға Кәсіподақтар федерациясына мүше ұйымдардың бастауыш кәсіподақ ұйымдары қатысты. Өтінімдерді қарау нәтижелері бойынша салалық кәсіподақтардың конкурстық комиссиялары 10 жеңімпазды анықтады: «ОРТАЛЫҚ» Өндіруші кәсіпорны» ЖШС (Шымкент қ.), «Астана су арнасы» МКК, «Атырау мұнай өңдеу зауыты» ЖШС, «Жамбыл облысы әкімдігінің білім басқармасы Талас ауданының білім бөлімі» КММ, Ақмола облысы денсаулық сақтау басқармасының жанындағы «Көпбейінді облыстық ауруханасы» ШЖҚ МКК, Қостанай облысы, Рудный қаласы «Трансремвагон» ЖШС, Шығыс Қазақстан облысы мәдениет басқармасы «Шығыс Қазақстан облыстық драма театры» КМҚК, «Луганск» өндірістік кооперативі, «Болат Нұржанов атындағы Екібастұз МАЭС-1» ЖШС, Солтүстiк Қазақстан облысы әкімдігінің жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының «СҚО әкімдігінің Петропавл әлеуметтік қызмет көрсету балалар орталығы» КММ.
Кәсіпорын басшылары Кәсіподақтар федерациясының «Үздік әлеуметтік әріп» медалімен, бастауыш кәсіподақ ұйымдарының төрағалары ҚРКФ «Еңбек озаты» медалімен марапатталды.
ҚРКФ медиаорталығы