Бүгін Ұланбатырда Халықаралық еңбек ұйымымен бірлесіп ұйымдастырылған «Орталық Азиядағы кәсіподақтардың әлеуеті мен ынтымақтастығын нығайту және ілгерілету» атты Орталық Азия елдері кәсіподақтар кеңесінің өңірлік конференциясы өз жұмысын аяқтады.
Конференцияның екінші күні бес мемлекеттің – Қазақстан, Қырғызстан, Моңғолия, Тәжікстан және Өзбекстанның кәсіподақ жетекшілері Кәсіпорындардағы еңбек дауларын шешу процесінде ұлттық кәсіптік орталықтардың шараларын талқылап, әлеуметтік әріптестер үшін жалпы ұсынымдар әзірлеу үшін өз ұсыныстарын ұсынды.
Сессия модераторы-Шығыс Еуропа және Орталық Азия бойынша АКТРАВ/ХЕҰ үйлестірушісі Сергей Гловацкас қазіргі уақытта Орталық Азия өңірінің мемлекеттерінде әлеуметтік-еңбек қатынастарының моделін қалыптастыру жөнінде белгілі бір шаралар қабылданып жатқанын, ал ұлттық үкіметтер үшін кәсіптік орталықтардан жалпы ұсынымдар әзірлеу әлеуметтік әріптестердің бірлескен іс-қимылдарында үлкен тиімділікке қол жеткізуге мүмкіндік беретінін атап өтті.
ҚР Кәсіподақтар федерациясы төрағасының орынбасары Гүлнар Жұмагелдиева Қазақстан Республикасы кәсіподақтар федерациясының еңбек дауларының алдын алу және шешудегі тәжірибесімен бөлісті.
Оның айтуынша, қазіргі уақытта әлеуметтік-еңбек қатынастары саласындағы тұрақтылықтың маңызды факторы бизнестің әлеуметтік жауапкершілігін арттыру, әлеуметтік әріптестік тараптарының қолданыстағы заңнаманы, жасалған шарттар мен қол жеткізілген келісімдерді сақтауы, сондай-ақ олар қабылдаған шешімдер үшін әлеуметтік жауапкершілікті түсінуі болып табылады. Қазақстандағы еңбек дауларын шешу жүйесі ХЕҰ конвенцияларында, ел Конституциясында және еңбек заңнамасында бекітілген халықаралық міндеттемелерге негізделген.
«Қолданыстағы еңбек заңнамасының ерекшелігі келісу комиссиялары арқылы жеке еңбек дауларын қарауды көздейтін сотқа дейінгі міндетті реттеу болып табылады.
Еңбек кодексінің 159-бабына сәйкес, шағын кәсіпкерлік субъектілерін қоспағанда, жеке еңбек дауларын бітімгершілік комиссиялары, ал шешілмеген мәселелер бойынша немесе келісім комиссиясының шешімдерін орындамау мәселелері бойынша – сотта қаралады. Ұжымдық еңбек даулары мынадай ретпен шешіледі: жұмыс беруші бұдан әрі шешу мүмкін болмаған кезде – татуластыру комиссиясында, келісімге қол жеткізілмеген кезде – еңбек төрелігі, ал ол реттемеген мәселелер бойынша – сот қарастырады.
Қызметкерлер мен кәсіподақтар тұрғысынан-еңбек дауларын шешудің қолданыстағы жүйесі оның тиімділігі мен жеделдігін толық қамтамасыз етпейді. Заңмен ұсынылған еңбек жанжалдарын шешу тәртібі өте күрделі және нәтижесіз болғандықтан, ол өте сирек қолданылады», – деді Қазақстанның ұлттық кәсіподақ орталығының өкілі.
Гүлнар Жұмагелдиеваның айтуынша, Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясының еңбек дауларын шешу тәртібін жеңілдету туралы ұсыныстар 2023 жылы еңбек заңнамасына енгізілген толықтырулар мен өзгерістерде көрініс тапқан.
«Заң жұмыс берушілерге жиналысты (конференцияны) өткізу үшін үй-жайларды беру және қажетті жағдайлар жасау міндеттерін белгілейді; еңбек дауын еңбек арбитражында қарау кезінде жұмысшылардың бір сағаттық ескерту ереуілін өткізу құқығы пайда болды; еңбек арбитражын құру мерзімі қысқартылды (5 күннен 2 күнге дейін);еңбек арбитражының шешім қабылдау мерзімі қысқартылды (7 күннен 5 күнге дейін); сондай-ақ, қызметкерлердің талаптарын ұсыну тәртібі өзгертілді. Егер талаптарды қолдау үшін қатысушылардың жартысынан астамы дауыс берсе (бұрын шешім қатысушылардың 2/3 дауысымен қабылдануы талап етілсе) қызметкерлер жиналысының (конференциясының) шешімі қабылданды деп есептеледі. Ереуілге шығу туралы шешім қабылдаған жұмысшылар конференциясына сайланған делегаттардың жартысынан көбі қатысса, құзыретті болып саналады (бұрынғы талап делегаттардың кемінде үштен екісінің қатысуы болатын). Егер ұйымда қызметкерлердің мүдделерін Кәсіподақтар білдіретін болса, онда ереуілді өткізу туралы шешімді Кәсіподақтар қабылдайтыны туралы енгізілген толықтыру маңызды болып табылады», – деп заңнамадағы өзгерістерге қазақстандық спикер егжей-тегжейлі тоқталды.
ҚРКФ төрағасының орынбасары атап өткендей, еңбек жанжалдарын болдырмау мақсатында Кәсіподақтар федерациясы әлеуметтік әріптестермен бірлесіп, Үкіметтің қаулысымен бекітілген еңбек жанжалдарының алдын алу және шешу жөніндегі кешенді жоспарды іске асыруға қатысады.
«Федерация еңбек жанжалдарының алдын алу және шешудің қадамдық Алгоритмін енгізуде. Біздің өкілдер Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және қауіпсіздік министрлігі жанындағы Ахуалдық орталықтың жұмысына қатысады, өңірлерде жұмысшылар мен кәсіподақтардың өтініштеріне күнделікті талдау жүргізетін арнайы мониторингтік топтар құрылды. Еңбек жанжалдарының туындау тәуекелдерін жедел анықтау мақсатында кәсіподақтар Федерациясы Еңбек жанжалдарына күнделікті мониторинг жүргізеді. Еңбек жанжалдарын шешуге қатысу үшін келіссөз жүргізушілер тобы құрылды. Кәсіподақтар Федерациясы жүйелі негізде жүргізетін еңбек ұжымдарындағы әлеуметтік ахуал мониторингі көптеген әлеуметтік проблемалардың туындағанын көрсетті-жалақының төмендігі, теңге құнының әлсіреуі және тұтынушылық инфляцияның жоғары болуы аясында қазақстандық кәсіпорындардың қызметкерлері Ашық еңбек жанжалдарына жоғары дайындығын көрсетуде. Мониторинг нәтижелері 2,5 жыл ішінде 2021 жылдан бастап 2023 жылдың бірінші жартыжылдығына дейін елімізде 272 еңбек жанжалының болғанын көрсетеді», – деді Гүлнар Жұмагелдиева.
Спикер мониторинг деректері әлеуметтік шиеленіс ошақтарының пайда болуының алдын алуға және жанжалды жағдайларға әкелмей, еңбек ұжымдарының проблемалық м ҚРКФ төрағасының орынбасары әлеуметтік әріптестіктің, оның тетіктері мен құралдарын Ұжымдық келіссөздер жүргізуде, әлеуметтік-еңбек жанжалдарының алдын алу мен шешуде пайдаланудың рөлін атап өтті.әселелерін жедел шешуге мүмкіндік беретінін айтты.
«Біз Үкімет пен әлеуметтік серіктестіктердің назарын мерзімді түрде туындайтын еңбек жанжалдарының шынайы себептері болып табылатын жүйелі проблемаларды дәйекті шешу қажеттілігіне бірнеше рет көңіл аудардық.
Кәсіподақтар федерациясы еңбек дауларының алдын алу және шешу мәселелерін шешудің басым бағыттары мыналар болуы керек деп санайды: өндірістің өсу нүктелері мен жұмыс орындарын жаппай құру, еңбек және өндірістік қатынастарды жақсарту; соңғы жылдары негізсіз тарылған еңбек қатынастарына мемлекеттік бақылау мен қадағалауды күшейту; өндірістік демократияны кеңейту, жұмысшылардың кәсіпорынды басқаруға қатысу құқығын жүзеге асыру; халықты құқықтық оқыту, соттан тыс татуластыру рәсімдерін реттеуді дамыту, еңбек дауларын шешу рәсімдерінің өкілеттігі мен сапасын арттыру; әлеуметтік әріптестік тараптарының қолданыстағы заңнаманы, жасалған шарттар мен қол жеткізілген келісімдерді сақтауы, сондай-ақ қабылданған шешімдер үшін әлеуметтік жауапкершілікті түсінуі.
Сонымен қатар татуластыру рәсімдеріне қатысудан жалтарғаны және келіссөздер барысында қол жеткізілген келісімді орындағаны үшін жұмыс берушілердің жауапкершілігін енгізу, сондай-ақ адал жұмыс берушілердің реестрін қалыптастыру қажет деп санаймыз», – деді ҚРКФ төрағасының орынбасары.
Барлық өңірлер бойынша жанжалдардың туындау себептеріне келетін болсақ, еңбекақы төлеу (82%), еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі талаптарды сақтамау (35%), жұмыс берушілердің ұжымдық шарттардың талаптарын орындамауы (29%) мәселелеріне қатысты.
«Жанжалдар орын алған кәсіпорындардың көпшілігі кәсіподақтар құрамында болмаған. Дегенмен, Кәсіподақтар федерациясы мен оның еншілес құрылымдары барлық келіссөздер үдерісіне қатысты, бұл даулардың тез арада шешілуіне ықпал етті. Барлық еңбек дауларының 80 пайызында жұмысшылардың талаптары қанағаттандырылды. Маңызды шаралардың бірі – еңбек жанжалдарының алдын алу, жұмыс берушілер мен қызметкерлер арасында ымыраға және өзара түсіністікке қол жеткізу, мұны жүйелі рәсімге айналдыру. Осы мақсатта Кәсіподақтар федерациясы бүкіл ел бойынша «Еңбек кеңестері» акциясын ұйымдастыруды ұсынды. Бұл екіжақты бірлескен консультациялар ықтимал еңбек қақтығыстарын болдырмайтын, жұмыс берушілердің ақпараттық ашықтығын қамтамасыз ететін және қызметкерлермен конструктивті байланыс орнатуға мүмкіндік беретін ақпарат алмасудың екі жақты арналарының бір түрі. Бір жағынан жұмыс беруші кәсіподақтарға басқару мен өндіріске қатысты мәліметтерді жіберсе, екінші жағынан кәсіподақтардан еңбек жағдайларына қатысты ақпаратты алады. Бірлескен консультациялар жүйесі еңбек жанжалдарын, олардың арасындағы ұзаққа созылған қақтығыстарды азайтуға ықпал ететін болады», – деп қорытындылай келе Гүлнара Жұмагелдиева атап өтті.
Қырғызстан, Моңғолия, Тәжікстан және Өзбекстан ұлттық кәсіподақ орталықтарының өкілдері де өз тәжірибелерімен бөлісті.
Өңірлік конференция жұмысын аяқтай отырып, Орталық Азия елдері кәсіподақтар кеңесінің Бас хатшысы, Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясының төрағасы Сатыбалды Дәулеталин ОАЕКК-не қатысушы елдердің әлеуметтік әріптестері үшін бірыңғай ұсынымды әзірлеу бойынша бірлескен жұмысқа белсенді қатысқаны үшін әріптестеріне алғысын білдірді. Ол екі күн ішінде кәсіподақтар қызметінің маңызды аспектілері, соның ішінде ХЕҰ-ның әлеуметтік әділеттілік коалициясы және ХЕҰ-ACTRAV жұмысшылардың құқықтарын қорғау және қолдау жөніндегі соңғы сессиясының нәтижелері, сондай-ақ лайықты еңбекті ілгерілету және кәсіподақтардың Жаңа әлеуметтік шартқа қатысуы қаралғанын атап өтті.
«Орталық Азиядағы кәсіподақтар арасындағы ынтымақтастықты нығайту және дамыту бойынша топтық жұмыс – бұл бір-біріміздің тәжірибе алмасуымызға және кәсіподақ қозғалысын нығайтудың бірыңғай стратегиясын құруға мүмкіндік. Осы мәселелердің барлығы біздің ынтымақтасуға және қоғамдағы кәсіподақтардың рөлін нығайтуға дайын екенімізді көрсетеді. Халықаралық кәсіподақтар конфедерациясы климаттың өзгеруі, пандемия және жаһандық денсаулық сақтау сияқты жаһандық сын-қатерлер мен технологиялық өзгерістердің әсері болып табылатын зиянды тенденцияларды жеңу үшін ортақ күш-жігерді шоғырландыру қажеттілігіне назар аударады. Орталық Азиядағы еңбек жағдайларын жақсартуға, жұмысшылардың құқықтарын құрметтеуге және ынтымақтастықты нығайтуға бағытталған диалогты, бірлескен күш-жігер мен әрекеттерді жалғастырайық. Әлеуметтік әділеттілікті қалпына келтіру бүгінгі күні кәсіподақтардың алдында тұрған басты міндет», – деп атап өтті Орталық Азия елдері кәсіподақтары кеңесінің басшысы.
Өңірлік конференцияның қорытындысы бойынша барлық ұсыныстарды ескере отырып, ұлттық үкіметтерге арналған бірыңғай ұсыным қалыптасады, деп түйіндеді сөзін Сатыбалды Дәулеталин.
ҚР Кәсіподақтар Федерациясының медиаорталығы