ҚР Кәсіподақтар федерациясы төрағасының бірінші орынбасары Мұхтар Тінікеев Maqsut Narikbayev University студенттік еңбек құқығы клубының ғылыми талқылауына қатысты.
Алаңда кәсіподақ көшбасшылары, көрнекті ғалымдар мен бизнес-қоғамдастықтар өкілдері Қазақстандағы еңбек саласын құқықтық реттеудің жүйелі мәселелерін талқылады.
Кездесуде кәсіподақтардың ұстанымын ҚРКФ төрағасының бірінші орынбасары Мұхтар Тінікеев білдірді. Ол әлеуметтік-еңбек саласының жүйелі проблемаларына тоқталып, Кәсіподақтар федерациясының оларды шешу жөніндегі ұсыныстарын айтты.
Біріншіден, Мұхтар Тінікеев әлеуметтік әріптестіктің барлық тараптарының тиімді диалогын құрудың маңыздылығына назар аударды.
Ол Кәсіподақтар федерациясы әлеуметтік-еңбек заңнамасын жетілдіру процесіне белсенді қатысып, қарапайым жұмысшылардың әл-ауқатын жақсарту бойынша нақты ұсыныстар енгізіп жатқанын атап өтті.
Ол Кәсіподақтар федерациясының лайықты еңбекақы төлеу жөніндегі бастамаларын еске салды.
– Халықаралық еңбек ұйымы бекіткен Кейтц индексі бар, оған сәйкес ең төменгі жалақы деңгейі орташа жалақының 50% -ын құрауы тиіс. Егер Қазақстандағы орташа жалақы 360 мың теңгені құраса, онда ең төменгі жалақы 180 мың теңге болуы тиіс. Кәсіподақтар федерациясы ең төменгі жалақыны кезең – кезеңімен арттыруды жалғастыруды мақсат етіп отыр”, – деп атап өтті Мұхтар Тінікеев.
Сонымен қатар, спикер атап өткендей, ең төменгі жалақыны есептеу әдістемесін анықтау мәселесі әлі шешілген жоқ.
– Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі Дүниежүзілік банк сарапшыларымен бірлесіп әзірлеген әдістеме жобасы әлеуметтік әріптестіктің барлық тараптарының ұстанымдарын ескермейді және толықтыруды талап етеді, – деп атап өтті ҚРКФ төрағасының бірінші орынбасары.
Оның айтуынша, кәсіпорындарда еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғаудың сақталуын мемлекеттік және қоғамдық бақылау шараларын кеңейту маңызды болып табылады.
– Бүгінгі күні кәсіпкерлік кодексте нақты кәсіпорынды тексеруге кедергі болатын қатаң негіздер қарастырылған, оның ішінде инспекторды кәсіпкерді тексеру туралы бір ай бұрын хабардар етуге міндеттейтін нормалар бар.ХЕҰ №81 және №123 конвенцияларының нормалары талап ететіндей, тексерулер жүргізуге кедергісіз қол жеткізуді қамтамасыз ету қажет. Инспекторлардың барлық ескертулері мүлтіксіз жойылып, ұсынымдық сипатта болмауы тиіс”, – деп атап өтті Мұхтар Тінікеев.
Мемлекеттік бақылау шаралары туралы айта келе, ол еңбек жөніндегі мемлекеттік инспекцияның функцияларын жергілікті атқарушы органдардан ҚР ЕХӘҚМ қарамағына қайтарудың маңыздылығын атап өтті.
Оның айтуынша, кәсіпорындарда еңбек қауіпсіздігінің сақталуын қоғамдық бақылауды жүзеге асыратын мемлекеттік және техникалық инспекторлардың өкілеттіктерінің ауқымын кеңейту маңызды қадам болып табылады.
Мұхтар Тінікеев кеншілер ұжымдарының әлеуметтік-еңбек мәселелеріне ерекше назар аударып, кеншілердің зейнеткерлік жасын төмендету, кадрлардың жетіспеушілігі, өндірісті кешенді жаңғырту және материалдық-техникалық жабдықтауды жақсарту мәселесін шешу қажеттігін атап өтті.
Ол сондай-ақ зиянды және қауіпті еңбек жағдайларында жұмыс істейтін қызметкерлерге 55 жасқа толу бойынша арнайы жәрдемақы төлеу мәселесін шешуге кешенді және әділ көзқарасты қамтамасыз етудің маңыздылығын атап өтті.
Кәсіподақтар федерациясының жұмысшылардың жағдайын жақсартуға бағытталған тағы бір маңызды бастамасы-еңбек даулары кезінде талап қою рәсімін жеңілдету.
«Жұмыс беруші қызметкердің мәселелері туралы өте жиі естігісі келмейді, бұл түсінбеушілік күтпеген ереуілдер мен еңбек жанжалдарына әкеледі. Өткен жылы елімізде 79-ға жуық еңбек жанжалдары тіркеліп, оның басым бөлігі заңсыз деп танылды. Ереуіл – кәсіподақтар қабылдай алатын төтенше шара. Бірақ біз құқықтық негізде сындарлы диалог жүргізіп, келіссөз үстелінде келісімге келуді жақтаймыз», – деді Мұхтар Тінікеев.
Оның айтуынша, кәсіподақтар Федерациясы бірқатар білім беру жобаларын іске асыру бойынша белсенді жұмыс жүргізуде, оның шеңберінде жыл сайын 14 мыңнан астам кәсіподақ көшбасшылары мен белсенділері өздерінің жағдайларын дұрыс қою және еңбек адамының мүдделерін қорғау үшін келіссөздер жүргізу дағдыларына оқытылады.
Әлеуметтік-еңбек саласындағы проблемаларды шешу туралы өз көзқарасын Maqsut Narikbayev University қауымдастырылған профессоры Никита Лютов бөлісті, ол ҚР 2025 жылға дейінгі ұлттық даму жоспарында көзделген мемлекеттік саясаттың басымдықтарына тоқталды.
Ол еңбек инспекциясы жүйесін реформалау және еңбек құқығы тұрғысынан тексерулер жүргізу қажеттігін атап өтті.
Оның айтуынша, әлеуметтік-еңбек саласының проблемаларын шешуді мемлекеттік басымдықтарды, жұмыс берушінің мүдделерін қайта қараудан бастау керек.
Никита Лютов атап өткендей, 2015 жылғы Еңбек кодексі Кәсіпкерлік Кодекске «шолу» арқылы қабылданды.
«Өткен жылы барлық әлеуметтік құқықтарды реттеуді белгілейтін маңызды құжат – Әлеуметтік кодекс қабылданды. Оның талқылау көп уақытты талап етпеді және көпшілікке жария болмады. Әлеуметтік диалог факторлары іс жүзінде еленбеді. Мемлекет қоғамды әлеуметтік құқықтар жиынтығын ұсына отырып, фактінің алдына қойды», – деп атап өтті спикер.
Сарапшы жұмыс берушілердің әлеуметтік жауапкершілігін арттырудың, қызметкерлердің жалақысын арттырудың және еңбек жағдайларын бағалауға тәуекелге бағдарланған көзқарасты ілгерілетудің маңыздылығын атап өтті.
Заңтану PhD докторы, Maqsut Narikbayev University қауымдастырылған профессоры Мүсілім Хасенов Қазақстандағы еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі жағдайға егжей-тегжейлі талдау жасады.
«Өндірістік жарақат алудың әрбір 11 оқиғасына 1 адам қайтыс болады.Өндірістік жарақаттанудың әрбір 11 жағдайына 1 өлім келеді. Бұл әлемдік көрсеткіштерден бірнеше есе асып түседі және Біз өлім-жітімсіз жарақат көрсеткіштері бойынша әлемде 83 орынның 69-мы аламыз. Өлім жарақатының көрсеткіштері бойынша Қазақстан 30 елдің қатарына кіреді. 2022 жылы өндірістегі жазатайым оқиғалардың салдарынан 1 465 қызметкер зардап шекті, олардың 203-і қайтыс болды. Бұл ретте жазатайым оқиғаларға әкеп соқтырған негізгі себептер: жәбірленушінің өзінің өрескел абайсыздығы және жұмыс өндірісін қанағаттанарлықсыз ұйымдастыру болды», – деп атап өтті ол.
Мүсілім Хасенов еңбек заңнамасына қызметкерлердің құқықтарын қорғау, сондай-ақ еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғауды қамтамасыз ету бөлігінде бірқатар ұсыныстар енгізді. Ол Қазақстанда 1997 жылға дейін қолданыста болған, Үкімет деңгейінде мәртебесі бар және Ел Президентінің тікелей бағытындағы Мемкенқадағалаукомы жүйесін қалпына келтіруді ұсынды.
«Қазақстан Республикасының Өнеркәсіптегі еңбек қауіпсіздігін қадағалау және тау-кен қадағалау жөніндегі мемлекеттік комитетін қалпына келтіру қажет, оның негізгі мақсаттары мыналар болды: – техникалық қауіпсіздік саласындағы бірыңғай мемлекеттік саясатты жүзеге асыру, техникалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы бірыңғай мемлекеттік саясатты жүзеге асыру ағымдағы және болашақтағы мемлекеттік ғылыми-техникалық бағдарламалар, кәсіпорындар мен ұйымдарда жазатайым оқиғалар мен жарақаттардың алдын алу», – деп ұсынды Мүсілім Хасенов.
Ол сондай-ақ әлеуметтік әріптестік аясын кеңейту, еңбек заңнамасының сақталуына қоғамдық бақылау институттарын дамыту, еңбек процесінде қызметкерлердің қауіпсіздік пен еңбекті қорғау құқықтарына кепілдікті арттыру бойынша ұсыныстарын айтты.
Талқылау аясында жұмыс орнында қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелері туралы өз пікірлерімен Қазақстан Еңбек конфедерациясы Бас хатшысының орынбасары, “AQNIET” Қазақстандық салалық денсаулық сақтау қызметкерлері кәсіподағының төрағасы Бақытжан Тәжібай, Astana International University профессоры Мейрам Қажыкен, сондай-ақ “Парасат” Қазақстан кәсіпкерлер Альянсының Басқарма төрағасы Олег Пак бөлісті.
Кездесу қорытындысы бойынша азаматтық қоғам көшбасшылары мен еңбек құқығы саласындағы сарапшылар талқылаудың нәтижелі сипатын атап өтіп, Әлеуметтік-еңбек саласының өзекті мәселелерін одан әрі талқылауға дайын екендіктерін білдірді.
ҚР Кәсіподақтар федерациясының медиаорталығы