2025 жылдың ішінде Қазақстан Республикасының Кәсіподақтар Федерациясының Заң клиникасы кәсіподақ мүшелеріне құқықтық көмек көрсету жұмыстарын жалғастырды. Олар қызметкерлердің құқықтары мен мүдделерін сот тәртібімен немесе медиация арқылы қалпына келтіру, кеңес беру және әдістемелік қолдау көрсету, сондай-ақ құқықтық білім беру бойынша маңызды жұмыстар атқарды.
Заң клиникасының сот тәжірибесінен бірнеше маңызды мысалдарын атап өтуге болады.
- Қызметкерлердің міндетті кәсіби зейнетақы төлемдері бойынша құқықтары мен әділеттілігі қалпына келтірілді
Көптеген жылдар бойы ҚРКФ зиянды еңбек жағдайларында жұмыс істейтін қызметкерлердің құқықтарын қорғап келеді. Кәсіподақтар федерациясы зейнетақы қамтамасыз ету саласындағы заңдардың қатаң сақталуына ерекше назар аударады. Кәсіподақтар міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарын (МКЗЖ) жүзеге асыру ережелерін әзірлеуге белсенді қатысты. Бұл ережелер Қазақстан Үкіметінің 2023 жылы 30 маусымдағы № 520 қаулысымен бекітілген. Сонымен қатар, кәсіподақтар әрбір қызметкердің лайықты әлеуметтік кепілдіктерге құқығын күнделікті қорғауды жалғастыруда.
Бұл ұстанымның тағы бір айқын дәлелі – жұмыс беруші тарапынан қызметкерлердің міндетті кәсіби зейнетақы төлемдерін алу құқығы бұзылған 53 қызметкердің ісіндегі жеңіс. Павлодар облысы Кәсіподақ орталығының Заң клиникасы маманының табанды еңбегінің арқасында құқық қорғалып, толық қалпына келтірілді.
Айта кететін жайт, 2024 жылы 23 желтоқсанда Павлодар облысы Екібастұз қалалық соты қызметкерлердің талап арызын қанағаттандырудан бас тартқан болатын. Сот шешімінде жұмыс берушінің 2012, 2017 және 2022 жылдардағы аттестация нәтижелеріне сүйене отырып, қызметкерлердің зиянды еңбек жағдайында жеткілікті уақыт жұмыс істемегендігі және талап ету құқығының өту мерзімі ескерілгені айтылған. Бұл шешім кәсіподақтың әділет үшін күресін күшейтудің сынағы әрі жаңа бастауы болды.
Павлодар облысы Кәсіподақ орталығының Заң клиникасы дереу апелляциялық шағым дайындап, сотқа тапсырды. Мамандар жұмыс берушінің дәлелдерін жан-жақты жоққа шығарып, зейнетақы төлемдерінен бас тартудың заңсыз екенін дәлелдеді.
2025 жылы 25 наурызда Павлодар қаласының сот коллегиясы № 599-24-00-2а/179 шешімін қабылдап, бірінші отырыс шешімін толықтай жойды. Сонымен бірге, «ГРЭС-1» ЖШС қызметкерлердің айлық табысынан 5% мөлшерінде міндетті кәсіби зейнетақы төлемдерін олардың БЖЗҚ шоттарына аударуға міндеттелді.
Бұл шешім – тек құқықтық жеңіс қана емес. Бұл – кәсіподақ құқық қорғаушылары мен қызметкерлердің еңбегі арқылы жағдайды өзгертіп, адамдардың заңды қаражаттарын қайтарып, олардың қадір-қасиетін қорғауға болатынын көрсететін нақты мысал.
- Түркістан ауданаралық сотының 2025 жылы 9 сәуірдегі № 5126-25-00-2/116 шешімімен Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясына мүше, оқу-ағарту, ғылым және жоғары білім саласы қызметкерлерінің салалық кәсіподағының талаптары заңды деп танылып, Саураң ауданы мұғалімдерінің пайдасына шешім шығарылды. Бұл шешім Түркістан қаласы аумақтық кәсіподақтар бірлестігіне қарасты Заң клиникасы филиалы мен оқу-ағарту, ғылым және жоғары білім қызметкерлерінің салалық кәсіподағы заң қызметі мамандарының бірігіп жүргізген жұмыс нәтижесінде қабылданды.
Кәсіподақ дәлелдегендей, Саураң ауданы мектебінің 12 мұғалімі ресми келісімшарттар бойынша қосымша педагогикалық жүктемелер атқарған, алайда қосымша жұмысқа байланысты заң бойынша берілуі тиіс денсаулықты қалпына келтіру төлемін ала алмады.
Сот мұғалімдердің еңбек құқықтарының бұзылғанын анықтап, Саураң ауданы Білім бөліміне 2024 жыл үшін әрбір мұғалімге қосымша жүктемеге сәйкес келісімшарттағы жалақы мөлшерінде денсаулықты қалпына келтіру төлемін жасауды міндеттеді. Сондай-ақ, сот мемлекеттік бажды Білім бөлімінен өндіріп алу туралы шешім шығарды.
Бұл маңызды шешім – кәсіподақтың жеңісі және білім беру саласы қызметкерлерінің еңбек құқықтарын қорғаудағы кәсіподақтың рөлін, сондай-ақ атқарылған жұмысқа әділ төлем төлеу маңызды екенін тағы бір мәрте көрсетті.
- Атырау қаласында А.К.Боранбаеваның Атырау қалалық білім басқармасы қарасты «Ф.Е. Досымова атындағы №12 орта жалпы білім беру мектебі» КММ-не қарсы азаматтық ісі қаралды. Азаматтың мүддесін сотта Атырау облыс Кәсіподақ орталығының Заң клиникасы маманы қорғады.
Істі қарау нәтижесінде 2025 жылы 28 ақпандағы Атырау қалалық сотының № 2310-24-00-2/5623 шешімімен жұмыс берушінің үш тәртіптік жауапкершілікке тарту туралы бұйрығы заңсыз деп танылды. Сонымен қатар, КММ-ден жұмыстан тыс қалу уақытына байланысты 205 517 (екі жүз бес мың бес жүз он жеті) теңге көлемінде жалақы өндірілді. Осылайша, сот шешімі кәсіподақ ұйымы үшін маңызды жетістік болды – заңсыз тәртіптік санкциялар жойылды, ал қызметкерге жұмыс берушінің заңсыз әрекеттерінен туындаған шығын толық өтелді.
- Ақтөбе қалалық соты 2025 жылы 30 мамырдағы №1510-25-00-2/2229 шешімімен Рысбаев Қайрат Төлеуұлынң талаптарын қанағаттандырып, еңбек құқықтарын қалпына келтірді. Кәсіподақтың белсенді құқықтық қолдауы арқасында сот қызметкердің «Халықаралық Алия Молдағұлова әуежайы» АҚ компаниясына қарсы талаптарын толық қанағаттандырды.
Сот жұмыс берушінің әрекеттерін заңсыз деп танып, еңбек құқықтарын қалпына келтірді, атап айтқанда: жазалау туралы бұйрық заңсыз деп танылып, жойылды; Қ.Т.Рысбаевты бұрынғы лауазымына – эксплуатация қызметінің бас инженері қызметіне қайта орнату туралы шешім қабылданды; жұмыстан тыс қалу уақытына байланысты орташа жалақы 652 201 теңге көлемінде өндірілді; моральдық зиян ретінде 300 000 теңге төленетін болды.
- Қостанай қалалық сотының 2025 жылы 23 қыркүйектегі № 3910-25-00-2/3106 шешімі ПИК-дағы ағымдағы қызмет шебері Бектемров Гумар Вальтаевичтің жұмыстан шығарылуын заңсыз деп танып, Қостанай облысы Кәсіподақ орталығы мен Еңбек инспекциясының соттағы қызметкерді қорғау позициясын толықтай қолдады.
Сот «Уют К» ПИК-ның аттестация міндеттерін және жұмыстан шығару тәртібін бұзғанын, қызметкерлердің өкілін тартпағанын және аттестация жүргізу ережелері бекітілмегенін анықтады. Кәсіподақтың құқықтық ұстанымы және оның өкілі қатысқандықтан, сот заңсыз жұмыстан шығару бұйрығын жойып, қызметкерді бұрынғы орнына қалпына келтірді. Сонымен қатар, жұмыстан тыс қалу уақытына сәйкес 900 000 теңге көлемінде жалақы өндіріліп, моральдық зиян ретінде 50 000 теңге тағайындалды және сот шығындары жұмыс берушіден өндірілді.
Бұл сот шешімдері ҚРКФ Заң клиникасының қызметкерлерді қорғаудағы белсенді жұмыс нәтижесі. Олар кәсіподақтардың еңбек заңдарын орындауды қадағалауда және құқықтарды қалпына келтіруде маңызды рөл атқаратынын көрсетеді. Қызметкерлер пайдасына шыққан сот шешімдері кәсіподақтардың жұмыс берушінің заңсыз әрекеттеріне қарсы қызметкерлердің құқықтарын қорғауда күшті құрал екенін дәлелдейді. Бұл әрбір қызметкердің кәсіподақ қолдауымен өз құқықтарын қорғап, әділеттілікке қол жеткізе алатынын көрсететін нақты мысал.
ҚРКФ Заң клиникасы тұрақты түрде кәсіподақ мүшелері мен кәсіподаққа мүше емес қызметкерлердің де өтініштерімен жұмыс істейді. 2025 жылдың 11 айында Заң клиникасының құрылымдық бөлімшелеріне 2 400-ден астам өтініш келіп түсті. Оның ішінде негізгі назар еңбек шарттарының құқықтық қамсыздандырылуы бойынша 590-тан астам, еңбек ақысын төлеу бойынша 720-дан астам, жұмыста қалпына келтіру бойынша 370-тен астам, ұжымдық шарттардың орындалуын қамтамасыз ету бойынша 270-тен астам өтінішке аударылды.
ҚРКФ Заң клиникасының қызметінде қызметкерлердің өтініштерімен жұмыс басты бағыттардың бірі болып табылады. Мамандар қолдауды өздері көрсетіп қана қоймай, кәсіби медиаторларды тарту арқылы да жүргізеді. Медиативтік рәсімдер еңбек дауларын сотқа дейін реттеудің тиімді құралы ретінде танылған: ағымдағы жылдың ішінде 70-тен астам медиативтік келісім жасалды, бұл тараптарға ұзақ сот процестерін болдырмауға және бұзылған қызметкерлер құқықтарын жедел қалпына келтіруге мүмкіндік берді.
- Кәсіподақтардың медиативтік тәжірибесіндегі нақты мысалдар
Қараша айында Астанадағы Кәсіподақ орталығының Заң клиникасына лифті компаниясының бес қызметкері, оның ішінде директор да жүгінді. Алты ай бойы оларға жалақы төленбеген, есеп айырысу сомалары мен пайдаланылмаған демалысқа өтемақы да берілмеген.
Кездесу кезінде белгілі болғандай, басқа өңірде (Жезқазған, Ұлытау облысы) компанияға қарсы сот ісі жүріп жатқандықтан, банктік шоттарына тыйым салынған. Сол себепті жалақыны уақытында төлеу мүмкін болмаған.
Заң клиникасының мамандары шоттарды тексеріп, қызметкерлер алдындағы қарызды төлеуге жеткілікті қаражат бар екенін анықтады. Заңгерлер тараптарға олардың құқықтарын түсіндіріп, жалақы салықтар мен алименттер сияқты бірінші кезектегі қарыз екенін айтты.
Келіссөздер нәтижесінде тараптар медиативтік келісімге келді. Қызметкерлер сотқа жүгініп, үш жұмыс күні ішінде даусыз талаптар бойынша сот бұйрықтарын алды. Сол арқылы 6 500 000 теңгеден астам қарыз толық төленді.
Бұл мысал медиацияның еңбек құқықтарын жылдам қалпына келтіруге және қаржылық қиындықтар кезінде де шешім табуға мүмкіндік беретінін көрсетеді.
- Жұмыс уақытын есепке алмау жағдайында қызметкердің құқықтарын қорғау
Қарағанды облысы Кәсіподақ орталығының Заң клиникасына кәсіподақ мүшесі – коммуналдық саладағы бір қалалық кәсіпорын қызметкері жүгінді. Ол өзінің нақты қосымша жұмыс уақыттарының есепке алынбағанын және өтемақылар төленбегенін хабарлады.
Заң клиникасының маманы жүргізген заңдық талдау еңбек заңнамасының бұзылғанын растады. Жағдайды конструктивті түрде реттеу үшін медиатор тартылып, қызметкер мен жұмыс беруші арасындағы келіссөздер ұйымдастырылды.
Заңгер, медиатор және кәсіпорын өкілдерінің бірлескен жұмысының арқасында тараптар өзара қабылданған шешімге келді: қосымша жұмыс уақыттары ресми түрде тіркеліп, барлық өтемақылар қызметкерге төленді.
Бұл іс медиацияның жұмыс уақытын дұрыс және уақытылы есепке алу мәселелерінде әділеттілікті қалпына келтірудің тиімді құралы екенін көрсетеді.
Осылайша, кәсіподақ медиаторлары мен заңгерлерінің жұмысы еңбек құқықтарының бұзылуын уақытында анықтауға, даулардың дамуын және өршуін болдырмауға, сот ісін жүргізу тәуекелін азайтуға, қызметкерлердің заңды құқықтарын жедел қалпына келтіруге, еңбек қатынастары тараптары арасында бейбіт қарым-қатынас құруға мүмкіндік береді.
Бүгінгі таңда медиативтік рәсімдер еңбек қатынастарының сапасын арттырады және әлеуметтік әріптестікті тұрақты етуге ықпал етеді.
Әділетке жол жалғасуда және Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясының ұйымдары – Еңбек адамы мүддесін қорғауда сенімді күш болып қала бермек.
ҚРКФ Кәсіподақтық коммуникация орталығы