Сейсенбі, 13 ақпанда ҚР Кәсіподақтар федерациясының төрағасы Сатыбалды Дәулеталин ҚР Еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігінің алқа отырысына қатысып, әлеуметтік-еңбек мәселелерін шешу бойынша бірқатар ұсыныстар айтты.
Өз сөзінде ҚРКФ төрағасы өзекті мәселе – еңбекақы төлеу тақырыбына аса назар аударды.
Сатыбалды Дәулеталиннің пікірінше, еңбекпен құрылатын ұлттық өнімді бөлудің елеулі әділетсіздігінің және халықтың басым көпшілігі үшін негізгі табыс көзі болып табылатын жалақыны шектен тыс саралаудың болуы қазақстандықтар тарапынан өте ауыр қабылданады және әлеуметтік наразылықтың маңызды факторы болып табылады.
«Елдегі ең жоғары табысы бар 10 пайыз халықтың табысы ең төмен 10 пайыздың табысынан 6 есеге жуық жоғары. 2023 жылдың 3-тоқсанының қорытындысы бойынша табысы ең төмен халықтың 10%-ы азық-түлік шығындарының 61%-ын құраса, ең жоғары 10%-ы бар болғаны 44%-ды құрады». – деп спикер статистикалық мәліметтерді келтірді.
Ол сондай-ақ жалақыдағы гендерлік теңсіздікке, жалақыны төлеуді кешіктіруге және жалақыны «конвертте» алу тәжірибесінің жалғасуына назар аударды.
«Қазақстандық заңнама әлі күнге дейін жалақыны міндетті индексациялауды қарастырмайды, бұл мәні бойынша инфляцияға байланысты жұмыс істейтін халықтың табысын арттыру емес, өтемақы, сатып алу қабілетін қалпына келтіру болып табылады. Жұмыс берушілерге қалдырылған жалақыны қалыптастырудың қазіргі моделі капитал иелерін қызметкерлерге жалақыны кем төлеу арқылы пайда табудың оңай жолына дағдыландырды», – деді ҚРКФ төрағасы.
ҚРКФ Төрағасы атап өткендей, бүгінде еңбек заңнамасының сақталуына мемлекеттік бақылауды қалпына келтіру және күшейту маңызды.
Бұл функцияны мемлекеттік еңбек инспекциясы жүзеге асырады, оның өкілеттіктері мен саны қазіргі уақытта Қазақстан 1996 жылы ратификациялаған ХЕҰ конвенцияларының ұсынымдары мен талаптарына сәйкес келмейді (№81, 155, 187).
Еңбек жанжалдарының алдын алу шаралары туралы айта келе, Сатыбалды Дәулеталин 2023 жылы ҚР Кәсіподақтар федерациясы еңбек даулары мен жанжалдарды шешу мәселелері бойынша 477 еңбек консультацияларын, 126 оқыту семинарларын өткізгенін хабарлады. Тек Маңғыстау облысында әлеуметтік серіктестердің қатысуымен 1090 адамды қамтитын 19 оқыту семинары өткізілді.
“РҮК шешімін орындау мақсатында” Жалпыға бірдей құқықтық оқыту ” жобасы іске асырылуда, түрлі саладағы 138 кәсіпорынның 2,5 мыңнан астам қызметкерінің қатысуымен 30 оқыту семинары өткізілді. ҚРКФ және оның мүшелік ұйымдарының өкілдері ҚРКФ қатарына кіретін барлық кәсіпорындарда, сондай-ақ кәсіподақтары жоқ 17 кәсіпорында еңбек дауларын шешуге қатысты. Бұл ретте ҚРКФ кәсіподақтары бар Маңғыстау облысының кәсіпорындарындағы жанжал 65% – ға төмендеді. Бұл фактілер кәсіподақтардың бүгінгі күні дауларды құқықтық өріске және келіссөздердің ұйымдастырылған бағытына бағыттай отырып, өз рөлін нақты атқарып жатқандығын көрсетеді”, – деп атап өтті ҚРКФ басшысы.
Сонымен бірге ол проблемалық сәттерді атап өтті. Мәселен, халықаралық салыстырмалы контексте еңбек дауларын реттеудің қазақстандық жүйесі ерекше болып көрінеді. Жүйенің ерекшелігі үш негізгі сипаттамада жатыр:
біріншісі, бұл жүйеде ұжымдық еңбек даулары шеңберіндегі құқықтар мен мүдделер даулары арасындағы айырмашылық жоқ;
екіншіден, квази-сот органдары ретінде ұйымдардағы келісім комиссияларының қызметі. Негізгі күмән олардың жұмыс берушіге тәуелділігіне байланысты бейтараптығын тудырады және көбінесе олардың еңбек құқығы туралы білімі жетіспейді;
үшіншіден, дауларды соттан тыс реттеу әдістерінің бірі ретінде төрелікке берілетін пропорционалды емес мән.
Сатыбалды Дәулеталин еңбек дауларын қарау және шешу жөніндегі мамандандырылған органдар ретінде еңбек әділеттілігін құру қажеттілігі туралы ұстанымдарға қосылуды орынды деп санайды.
Кәсіподақ басшысының айтуынша, елдегі өндірістік жарақаттанудың динамикасы оның өсуін көрсетуде.
“Семей орманында ” және Костенко атындағы, Казахстанская шахталарында болған қорқынышты оқиғалар экономиканың көптеген салаларына тән мәселелердің кең ауқымын қайта ашты. Осы мәселелерді шешу үшін ҚР Кәсіподақтар федерациясы: жұмыс берушіні өндірістік қорларды жаңартуға ынталандыру үшін салықтық ынталандыру жүйесін құруды; тиісті еңбек жағдайларын қамтамасыз етпегені үшін жұмыс берушінің жауапкершілігін заң жүзінде күшейтуді, еңбекке қабілеттілігінен айырылған кезде зиянды әділ өтеуді бекітуді; ХЕҰ – ның “Шахталардағы еңбекті қорғау туралы” №176 және ” Ауыл шаруашылығындағы еңбекті қорғау туралы “№184 конвенциялары ратификациялауды; еңбекті қорғау жөніндегі техникалық инспекторларға қосымша өкілеттіктер мен ынталандыру шараларын ұсынады”, – деді ҚРКФ төрағасы.
Ол өткен жылы Қазақстан Республикасында 2030 жылға дейін Қауіпсіз еңбек тұжырымдамасын әзірлеу бойынша әлеуметтік әріптестіктің барлық тараптарымен үлкен бірлескен жұмыс жүргізілгенін еске салды.
“Федерация тәуекелге бағдарланған модельді қолдануға негізделген тұжырымдаманы іске асыру өндірістік жарақаттану деңгейін, еңбекті қорғау саласындағы бұзушылықтар санын және еңбек жағдайлары зиянды және қауіпті жұмыс орындарының санын азайтуға мүмкіндік береді деп үлкен үміт артады. Кәсіподақтар федерациясы және оның мүшелік ұйымдары нақты постулаттарға сүйене отырып, еңбек қауіпсіздігі мәселелерінде әрекет әрекет етеді: Еңбек адамды өлтірмеуі және мүгедек етпеуі, денсаулығына зиян тигізбеуі керек; ешкім күнкөрісін жасап жүріп, жұмыс орнында қаза болмауы керек”, – деді алқа қатысушыларының назарын аудара отырып Сатыбалды Дәулеталин.
Әлеуметтік-әріптестік қатынастарға келетін болсақ, ҚРКФ төрағасы Қазақстанда әлеуметтік әріптестікті дамыту бойынша оң қадамдар байқалатынын атап өтті.
“Кәсіподақтар федерациясының өңірлік үшжақты комиссияларға тікелей өңірлер әкімдеріне төрағалық ету жөніндегі бастамаларына қолдау көрсетілді. Мұнда Атырау, Қарағанды, Қостанай және Қызылорда облыстары әкімдерінің сындарлы жұмыстарын атап өткім келеді. Сондай – ақ, әлеуметтік әріптестік тараптарына кезек-кезек төрағалық ету және кәсіподақ алаңдарында комиссиялар өткізу тәжірибеде”, – деді спикер.
Сонымен қатар, ҚРКФ Төрағасы әлеуметтік әріптестік жөніндегі салалық комиссиялардың жұмысындағы кемшіліктерді атап өтті.
“Өткен жылы кейбір министрліктерде салалық комиссиялар жылына бір рет – ауыл шаруашылығы, мәдениет және ақпарат, цифрлық даму, өнеркәсіп және құрылыс салаларында өткізілді. Комиссияларды жетекшілік ететін вице-министрлер емес, департаменттер немесе басқармалар басшылары деңгейінде жүргізетін жағдайлар бар. Комиссия отырыстарында салалардағы әлеуметтік-еңбек саласының өзекті мәселелері әрдайым талқыланбайды. Мысалы, өнеркәсіп және құрылыс министрлігі былтырғы Қарағанды облысының шахталарында болған қайғылы оқиғаларға қарамастан, еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғау мәселесін ешқашан қарастырған емес. Өкінішке орай, әлеуметтік серіктестік әлі күнге дейін жұмыс берушілер мен олардың бірлестіктерінің басым көпшілігі жалдамалы қызметкерлермен қарым – қатынасты реттеудің негізгі тетігі ретінде қабылдаған технология емес, сонымен қатар олардың негізгі мақсатына-өндіріс тиімділігін арттыруға қол жеткізудің қажетті шарты болып табылады. Бизнес тек кәсіподақтармен өзара іс – қимылға ресми түрде қатысатындықтан және іс-қимылдарды үш жақты үйлестірудің маңызды элементі еленбейтіндіктен, трипартизм сәтсіздікке ұшырайды”, – деді Сатыбалды Дәулеталин.
ҚРКФ Төрағасының пікірінше, бұл жағдайдан шығудың жолы кәсіподақтар мен жұмыс берушілер бірлестіктерінің бірлескен шешімдер қабылдауға қатысуын кеңейту болуы мүмкін. Оның шешімдерін орындау міндеттілігін заңнамалық тұрғыдан бекіте отырып, РҮК рөлін арттыру қажет.
Бұл жағдайда, спикер атап өткендей, әлеуметтік әріптестік жүйесі елдегі нақты азаматтық қоғамды қалыптастырудың “локомотиві”, қоғамдық бақылау құралы, реформалардың экономикалық және әлеуметтік тиімділігінің кепілі бола алады.
Сатыбалды Дәулеталиннің айтуынша, биыл Халықаралық еңбек ұйымымен бірлесіп Лайықты еңбектің жаңа ұлттық бағдарламасын әзірлеуге және қабылдауға бірлескен күш – жігер жұмсау және Қазақстанда лайықты еңбек стандарттарын белсенді ілгерілету міндеті тұр.
ҚРКФ төрағасы Үкіметпен 2024-2026 жылдарға арналған жаңа Бас келісімнің жобасы бойынша жұмыс тақырыбына қысқаша тоқталды. Қазақстан кәсіподақтарының лайықты еңбек стандарттарын қамтамасыз ету бойынша бірқатар сындарлы ұсыныстары бар, олар аса мұқият қарауды талап етеді.
Өз сөзінің соңында Сатыбалды Дәулеталин ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі кәсіподақтардың ұсыныстарын сындарлы және егжей-тегжейлі қарауға ықпал етеді және ел үшін өте маңызды құжаттың жайылып кетуіне және деңгейін төмендетуге жол бермейді деген үмітін білдірді.
ҚР Кәсіподақтар федерациясының медиаорталығы