Дүйсенбі, 28 сәуір күні Астанада Дүниежүзілік еңбекті қорғау күніне арналған екі күндік халықаралық көрме-форумы «Қауіпсіз еңбек: жаңа сын-қатерлер мен цифрлық шешімдер» басталды. Шара аясында Әлеуметтік әріптестік пен әлеуметтік-еңбек қатынастарын реттеу жөніндегі Республикалық үшжақты комиссияның (РҮК) көшпелі кеңейтілген отырысы өтті. Отырысқа модераторлық жасаған – Премьер-Министрдің орынбасары Ермек Көшербаев. Іс-шараға халықаралық сарапшылар, ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің, «PARYZ» Ұлттық жұмыс берушілер конфедерациясының, республикалық кәсіподақ бірлестіктерінің басшылары қатысты. Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясының (ҚРКФ) ұстанымын ҚРКФ төрағасының орынбасары Нұрлан Өтешев таныстырды.
РҮК отырысының күн тәртібіндегі негізгі мәселе – еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету шаралары болды. Осы ретте Қазақстан мен әлемдегі өндірістік жарақаттану жағдайына қатысты нақты мәліметтер келтірілді.
ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің деректеріне сәйкес, әлеуметтік әріптестермен бірге қабылданған шаралар нәтижесінде соңғы 5 жылда өндірісте зардап шеккендер саны 6,3%-ға, ал қайтыс болғандар саны 2,9%-ға азайған. 2024 жылы ел кәсіпорындарында 1408 адам зардап шеккен, бұл 2023 жылмен салыстырғанда (1474 адам) 4,5%-ға төмен. Қайтыс болғандардың саны 2024 жылы 202 адам болды, бұл өткен жылмен салыстырғанда 19,5%-ға аз (2023 жылы – 251 адам). Экономика салалары бойынша ең көп зардап шеккендер тау-кен-металлургия өнеркәсібі кәсіпорындарында – 18%, құрылыс саласында – 10% және мұнай-газ саласында – 4% тіркелген.
Сонымен бірге, Халықаралық еңбек ұйымының (ХЕҰ) деректері бойынша, әлемде жыл сайын шамамен 270 миллион жазатайым оқиға және 160 миллион кәсіби ауру тіркеледі. Бұл көрсеткіштер 2 миллионнан астам адамның өмірін қияды.
Пікірталас барысында ҚРКФ төрағасының орынбасары Нұрлан Өтешев еңбек қауіпсіздігі мәселесін мемлекеттік маңызы зор, ұлттық қауіпсіздік деңгейіндегі мәселе деп атап өтті. Сондай-ақ, ол кәсіподақтар атынан бірқатар нақты ұсыныстарды білдірді.
«Еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз етуде өндірістік кеңестер маңызды рөл атқарады. Республикада олардың саны өткен жылмен салыстырғанда 3%-ға артып, 11 200-ді құрады. Алайда, жоғары кәсіби тәуекелдері бар салаларда олардың саны мен қатысуын арттыру қажет. Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясы (ҚРКФ) еңбек қауіпсіздігі саласындағы мәселелерді шешу үшін келесі бағыттарды ұсынды: мемлекеттік еңбек инспекторларының жоспардан тыс тексерулерді ескертусіз жүргізу құқығын қалпына келтіру; еңбек қауіпсіздігі саласындағы мемлекеттік инспекторларға көмек ретінде техникалық инспекторлардың әлеуетін пайдалану; кәсіподақтың техникалық инспекторларының еңбек қауіпсіздігі нормаларының сақталуын қоғамдық бақылау арқылы тиімді бақылауын қамтамасыз ету үшін қосымша өкілеттіктер беру. Осыған байланысты, тек техникалық инспекторлардың өкілеттіктерін кеңейту ғана емес, сонымен қатар олардың жұмыс берушілерге қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз ету бойынша ықпалын арттыру керек», – деп атап өтті Нұрлан Өтешев.
Кәсіподақтар федерациясының мониторинг деректеріне сәйкес, 2024 жылы 1162 еңбек оқиғасы тіркелген (2023 жылы – 1236). Алайда, өлімге әкеп соқтыратын өндірістік жарақат деңгейі әлі де жоғары: әр екі күн сайын өндірісте бір адам қаза табады, бұл дамыған елдермен салыстырғанда айтарлықтай жоғары көрсеткіш.
Тәжірибе көрсеткендей, еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз етуде өндірістік кеңестер маңызды рөл атқарады. Республикада олардың саны өткен жылмен салыстырғанда 3%-ға артып, 11 200-ге жетті. Алайда, жоғары кәсіби тәуекелдері бар салаларда олардың қатысуын көбейту қажет. Кәсіподақтардың техникалық инспекторларының да жұмысы маңызды. 2024 жылы 16 935 инспектор 111 мыңнан астам тексеру жүргізіп, 142 236 заң бұзушылықты анықтады. 50 мыңнан астам еңбек жағдайларын жақсарту туралы ұсыныс жасалды, 1 098 жұмыс уақытша тоқтатылды. Нәтижесінде кәсіподақтар жұмыс істейтін кәсіпорындарда еңбек жарақаттары 15%-ға (2023 жылы 422, 2024 жылы 360) азайды. Сонымен қатар, барлық еңбек оқиғаларының 69%-ы кәсіподақтары жоқ кәсіпорындарда орын алғаны, қоғамдық бақылаудың маңыздылығын көрсетеді.
Күн тәртібінің екінші мәселесі бойынша – жұмысшы кадрларының жетіспеушілігі және Жұмысшы мамандықтар жылын жүзеге асыру жөніндегі шаралар, ҚРКФ төрағасының орынбасары да өз пікірін білдірді. Ол Елбасының жұмысшы мамандықтарына арналған жылының маңыздылығын және оның еліміздің экономикасы мен қоғамы үшін өзектілігін атап өтті.
«2025 жыл Қазақстанда Жұмысшы мамандықтарының жылы деп жарияланды. Бұл бастама еліміздегі 2 миллионнан астам кәсіподақ мүшелерінің өміріне оң әсерін тигізді. Бұл жылы басты ерекшелік – жұмысшылар үкіметтен де, жұмыс берушілерден де көмек күтіп, үмітті сезінді. Президенттің Жолдауынан кейін бір апта өткен соң ҚРКФ халықаралық жастар форумын ұйымдастырды. Форумды біз 2024 жылдың 8-9 қазанында Астанада өткіздік, онда 28 салада еңбек ететін жастар мен мамандар жиналды. Өндірістік сектордың әлеуметтік тартымдылығын арттыру үшін ең алдымен жұмысшы мамандықтарына деген қоғамдық көзқарасты өзгерту қажет — бұл кешенді әлеуметтік-профессиялық жобалар арқылы жүзеге асырылады, ең алдымен кәсіби-техникалық білім беру жүйесін өндірістік кәсіпорындар мен зауыттардың маманға деген қажеттілігіне бейімдеу қажет», – деп атап өтті Нұрлан Өтешев.
ҚРКФ төрағасының орынбасары дуалды білім беру жүйесінің нақты мысалдарын келтірді, бұл жағдайда кәсіпорын мен оқу орындарының ынтымақтастығы екі тарапқа да пайда әкеледі, ал колледж түлектері оқуын аяқтағаннан кейін бірден жұмысқа орналасады. Мысалы, Түркістан индустриалды-техникалық колледжі Ерқанат Тәңірбергенов атындағы колледждің түлектері «Жолаушы» ЖШС автобустар паркіндегі қызметкерлер болып табылады.
Әлеуметтік әріптестік туралы салалық келісімдер жасау бойынша жүргізілген жұмыстар туралы сұраққа Нұрлан Өтешев қолданыстағы салалық келісімдердің жағдайы туралы егжей-тегжейлі айтып, ҚРКФ көзқарасын білдірді. 2025 жылғы 28 сәуір жағдайына сәйкес, Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясының мүшелік ұйымдарында – салалық кәсіподақтарда 22 салалық келісім жұмыс жасайды.
«Әлеуметтік серіктестікті салалық деңгейде одан әрі дамыту мақсатында Кәсіподақтар федерациясы келесі ұсыныстарды енгізеді: салалық келісімдерге Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне сәйкес міндетті ережелерді енгізу; келісімдердің әрекет ету мерзімдерін жаңарту – басталу және аяқталу мерзімі арасындағы қарама-қайшылықтарды жою; салалық деңгейде әлеуметтік әріптестік қатынастарын реттейтін Бас келісімге сәйкестігін сақтау; салалық келісімдерде салалық көтермелеу коэффициенттерін қолдану мәселелерін толығырақ қарастыру; Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне сәйкес, салалық келісімдерде ауыр жұмыстарда, зиянды және (немесе) қауіпті еңбек жағдайларында жұмыс істейтін қызметкерлерге қосымша төлемдер белгілеудің бірыңғай тәртібін көрсету», – деп атап өтті ҚРКФ төрағасының орынбасары.
РҮК отырысының қатысушылары әлеуметтік әріптестерге 2030 жылға дейінгі Қауіпсіз еңбек концепциясына сәйкес кешенді шараларды іске асыруды жалғастыру, әлеуметтік серіктестік туралы келісімдерді орындау бойынша ынтымақтастықты нығайту және еңбек заңнамасының сақталуын бақылауды күшейту қажеттілігі туралы ортақ пікірге келді.
ҚР Кәсіподақтар федерациясының медиа орталығы