2025 жыл Қазақстан үшін елеулі оқиғаларға толы болды. Осы жылды қорытындылай келе, Қазақстан Республикасының Кәсіподақтар федерациясы өз қызметінің барлық бағыттары бойынша нақты нәтижелерді жариялайды.
Жыл бойы ҚРКФ мамандары Парламент пен Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің жұмыс тобы құрамында еңбек заңнамасын реформалау бойынша жан-жақты жұмыс атқарды. Олар ҚРКФ-ның еңбек саясатын қалыптастырудағы маңызды рөлін нығайтуға өз үлестерін қосты.
Кәсіподақтар федерациясының жүйелі жұмысы нәтижесінде еңбек заңнамасына 70-тен астам түзету ұсынылды. Бұл түзетулер Қазақстан Республикасының «Еңбек жағдайларын жақсарту және жұмысшылардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша кейбір заңдарға өзгерістер енгізу» туралы Заң жобасының негізі болып отыр.
Ұсыныстардың негізгі бағыттары:
І.Жалпы және негізгі ұғымдар
Жұмыс берушінің актілер тізімі кеңейтілді: ауысым кестелері, вахта тәртібі, демалыс кестесі және тағы басқалары. Бұл жұмысшылар мен жұмыс берушілер үшін құқықтық айқындығы бар, түсінікті жүйе қалыптастырады.
II. Қызметкерлердің құқықтары мен кепілдіктері
1. Еңбек саласындағы абырой құқығы
• 4-бапқа жаңа 12) тармақ қосылды — қызметкердің өзінің абыройына құрмет көрсету және қорғау құқығы.
2. Қызметкердің ар-намысы, қадір-қасиеті мен жеке өмірін құрметтеу
• 22-бапқа жаңа 27) тармақ қосылды — жұмыс берушінің міндеттері кеңейтілді.
3. Жұмыс беруші қызметкерге еңбек шартына немесе жұмысқа қабылдауға бас тарту себептерін міндетті түрде жазбаша хабарлауы керек.
4. 25-бапты өзгерту — жұмыс беруші еңбек шартына қол қою құқығын шектеу себебін жазбаша түсіндіруге міндетті.
III. Еңбек шарты және оны ұзарту / тоқтату рәсімдері
1. Хабарлама болмаған жағдайда шартты ұзарту
• 30-бапқа өзгеріс енгізілді: егер қызметкер ауырып қалған жағдайда немесе әлеуметтік демалыста болса, жұмыс берушінің хабарламасы әрекетсіз болып саналады.
2. Ауырып қалған жағдайда немесе демалыс кезіндегі «соңғы жұмыс күні»
• 30-бапқа жаңа норма: мерзім ауру немесе демалыс кезінде аяқталса → соңғы күн ретінде жұмыстан шыққан күн есептеледі.
3. Басшылардың еңбек шартын автоматты түрде ұзартуы.
Қосымша:
• Басшы еңбек шартын жаңа қызметкер тағайындалғанға дейін автоматты түрде ұзартуы мүмкін. Егер басшы демалыста немесе ауырып қалған жағдайда болса, осы уақыт та шарт ұзарту кезінде есепке алынады.
4. Шағын кәсіпкерлікке жататын ұйымдарда қызметкерлермен жасалған мерзімдік еңбек шарттарын шектеусіз ұзартуға болады.
• 30-бап, 2-тармақ — ұзарту механизмін нақтылау.
5. Жүкті және баласын жалғыз тәрбиелеп отырған қызметкерлер үшін еңбек шартының мерзімін ұзарту
• Белгілі немесе маусымдық жұмыс орындалатын жағдайлар қосылды.
6. Қызметкер бастамасымен шартты тоқтату
• Қызметкер өз бастамасымен еңбек шартына тоқтату туралы шешім қабылдаған жағдайда, жұмыс беруші барлық қажетті құжаттар мен төлемдерді хабарлама мерзімі аяқталғаннан кейін толық түрде беруге міндетті.
• Материалдық жауапкершілігі бар қызметкерлер жұмыс берушінің мүлігін (құжаттар, жабдықтар және т.б.) тапсыру үшін 1 айға дейін мерзім алады.
IV. Ауыстырулар және еңбек жағдайларын өзгерту
• 42-бап бойынша жаңа норма:
• Жұмыс беруші еңбек жағдайларының өзгеруі туралы қызметкерге немесе оның өкілдеріне жазбаша хабарлауы міндетті.
• Қызметкер ауыстырудан бас тартуға құқылы.
• Жұмыс беруші ауыстыруды 3 күн ішінде тоқтата алады.
• Жұмыс істеген уақытқа ақы төлеу кепілдендірілген.
V. Жұмыс уақыты, демалыс, оқыту кепілдіктері
1. Жұмыс уақытына қосылатын уақыт
• 67-бапқа өзгеріс: жұмыс уақытына алдын ала медициналық тексеруден өту және күту уақыты қосылды.
2. Медициналық тексерулер
• 125-бап: міндетті медициналық тексеру кезінде қызметкердің жалақысы мен жұмыс орны сақталады.
VI. Жеке және ұжымдық еңбек даулары
1. Келісім комиссиясынсыз қаралатын даулар санын кеңейту
• 159-бап: шетелдік заңды тұлғалардың филиалдары мен өкілдіктері қосылды.
2. Келісім рәсімдері
• 165-бап: Келісім комиссиясының консультацияларына жергілікті атқарушы органдар қосылды.
VII. Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
1. Жұмыс берушінің негізгі қорларды Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау талаптарына сәйкестендіру міндеті
• 182-бапқа жаңа 19) тармақ енгізілді.
2. Техникалық инспекторларының рөлін күшейту
• 203-бап және жаңа 203-1:
• Техникалық инспектор туралы типтік ережені енгізу;
• Мәртебесін заңмен бекіту;
• Қосымша кепілдіктер: орын мен жалақы сақтау;
• Құқықтары:
– тексерулерге қатысу,
– жазатайым оқиғаларды зерттеу,
– жұмыс орындарына кіру құқығы,
– ақпарат алу,
– нормативтік құқықтық актілерді әзірлеуге қатысу,
– сотқа талап арыз беру,
– еңбек дауларында қатысу,
– қоғамдық бақылау.
3. Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау бойынша ұйым қызметін тоқтату
• 193-бап: 5 жұмыс күніне дейін.
4. Мемлекеттік инспекторлардың өкілеттілігін кеңейту
• 193, 194, 195-баптар: талап арыз жолдау құқығы; сотпен байланыс; құқық қорғау органдарына материалдар жолдау.
Көптеген ұсыныстар жұмыс нұсқасына енгізілгенімен, қалған бағыттар бойынша әлі де талқылаулар жалғасып жатыр.
Айта кетерлігі, ҚР Кәсіподақтар федерациясының ұстанымы депутаттар үшін негізгі сараптамалық көздердің бірі болып, Еңбек кодексінің болашақ редакциясына стратегиялық тұрғыдан ықпал етуде.
Заң шығару жұмысына белсенді қатысу арқылы Кәсіподақтар федерациясы елдегі еңбекшілердің құқықтары мен мүдделерін қорғау жолында заңнаманы жаңартуды дәйекті түрде жалғастырып келеді. Жұмыс топтарының құрамына ҚРКФ басшылығы, мүшелік ұйымдар мен құрылымдық бөлімшелердің білікті өкілдері енгізіліп, әрбір ұсыныс жан-жақты негізделген сараптамамен сүйемелденуде.
2026 жылы да Федерация мамандары ведомствоаралық және парламенттік жұмыс топтарындағы қызметін жалғастырып, еңбек саласындағы реформалардың сапалы жүзеге асуына үлес қоспақ. Сонымен қатар, Кәсіподақтар федерациясы жұмыс тобының құрамына өзгерістер енгізуді ұсынып, қызметкерлердің шешім қабылдау процесіне тең дәрежеде қатысуын жоспарлап отыр. Кәсіподақтар қосымша кандидаттар ұсынуға және еңбек заңнамасына енгізілетін түзетулерді паритеттік негізде бірлесе әзірлеуге дайын.
Әлеуметтік ынтымақтастық қағидаттарын сақтау – заңнамалық жұмыстың сапасын арттырып, оны барынша әділ әрі объективті етуге мүмкіндік береді. Бұл тәсіл Қазақстанның халықаралық міндеттемелеріне толық сәйкес келеді және елдегі еңбек қатынастарын дамытуға берік негіз қалайды.
ҚРКФ Кәсіподақтық коммуникация орталығы