Тең құқықтар мен мүмкіндіктерге қол жеткізу жолында

Кәсіподақтар федерациясының Еңбеккер әйелдер мәселесі жөніндегі комиссия мүшелері Қазақстандағы гендерлік теңдік туралы қысқаша шолуды әзірлеу аясында «БҰҰ-Әйелдер» ұйымы ұйымдастырған ұлттық әріптестер және азаматтық қоғам ұйымдарымен болған онлайн кездесуге қатысты.

«БҰҰ-Әйелдер» ұйымының Қазақстандағы өкілі Мария Доценко қатысушыларға арналған алғы сөзінде Қысқаша шолу Қазақстандағы гендерлік теңдік пен әйелдердің құқықтарын кеңейту мәселелерін көрсету үшін дайындалғанын атап өтті.

«2019 жылдан бастап «БҰҰ-Әйелдердің» аймақтық және елдегі бөлімдері гендерлік теңдік туралы қысқаша шолуларды әзірлеу арқылы БҰҰ-ның гендерлік үйлестіруіне қолдау көрсетті. Елдік шолуларда гендерлік теңдікке қол жеткізудегі ұлттық және жергілікті деңгейдегі институционалдық тетіктер, мүмкіндіктер және әріптестіктер қаралды», – деп атап өтті Мария Доценко.

Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссия төрағасының орынбасары Елена Тарасенко Ұлттық комиссия мен БҰҰ-ның Қазақстандағы әйелдері арасындағы әріптестіктің тиімділігі жоғары екенін атап өтті.

«Жүйелі жұмыс пен сабақтастықты қамтамасыз ету қажет. Бүгінде әзірленіп жатқан барлық құжаттардың оң нәтижесі болуы керек. Консультация өте маңызды. Қысқаша шолуға енгізілген аналитикалық ұстанымдар нақты іс-әрекеттер ретінде қызмет етуі керек», – дейді Елена Тарасенко.

Қазақстандағы гендерлік теңдік туралы қысқаша шолуды гендерлік теңдік жөніндегі тәуелсіз кеңесші Әлия Ілиясова баяндады.

Сарапшының айтуынша, зерттеу барысында адам дамуының әртүрлі бағыттары – демография, материалдық әл-ауқат, білім беру, денсаулық сақтау, мемлекеттік басқару, еңбек нарығы және қауіпсіздік шаралары, соның ішінде зорлық-зомбылыққа қарсы тұру қарастырылған.

Ресми статистикаға сәйкес, 2021 жылдың басында Қазақстан халқының саны 18 879 500 адамды құрады. Әйелдер саны еркектерге қарағанда басым. 1000 еркекке 1061 әйелден келеді.

Сарапшының айтуынша, 2020 жылы Қазақстан Гендерлік теңсіздік индексі (0,190) бойынша 162 елдің тізімінде 44-орынға шықты.

Оның сөзінше, экономикалық гендерлік теңдіктің негізі жұмыспен қамту және жұмыссыздық көрсеткіштерімен анықталатын еңбек нарығындағы ерлер мен әйелдердің жағдайы болып табылады.

«Жұмыс күшіндегі әйелдердің үлесі ерлерге қарағанда 4 пайызға аз. 2020 жылы әйелдер өзін-өзі жұмыспен қамтыған халықтың 45,4 пайызын құрады. Жалдамалы жұмысшылар арасында әйелдердің үлесі 49 пайыз», – деді Әлия Ілиясова.

Ол сондай-ақ Қазақстанда кәсіптер мен қызмет түрлері бойынша жалақыдағы теңсіздік сақталып отырғанын атап өтті.

Оның басты себебі әйелдер «дәстүрлі» жалақысы төмен салаларда жұмыс істейді. Ер адамдар негізінен жалақысы орташа республикалық деңгейден жоғары өнеркәсіпте, көлікте және құрылыста жұмыс істейді.

«Әйелдер қызметтік және әкімшілік жұмыстарға қолайлы деп есептелетін гендерлік кәсіби стереотиптер әйелдердің кәсіп таңдауына әсер етуді жалғастыруда», – деді сарапшы.

Оның айтуынша, Қазақстанда гендерлік кемсітушілік орташа деңгейде.

Мансаптық өсу жолындағы кедергілер, басшылық қызметте әйелдердің аз қамтылуы сияқты мәселелер айтылды.

«Дүниежүзілік банктің мәліметі бойынша, ірі корпорациялардың тек 9,8 пайызында жоғары басшылық лауазымдарда әйелдер отыр. Әлемдегі ең ірі компанияларда әйелдер жалпы қызметкерлер санының шамамен 41%-ын құраса, тек 19%-ы ғана жоғары басшылық қызметте және 12%-ы басшылық қызметте», – деді Әлия Ілиясова.

Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық пен жұмыс орнында қысым көрсету мәселелеріне ерекше назар аударылды.

Әлия Ілиясова «Еңбек әлеміндегі зорлық-зомбылық пен алымсақтықты жою туралы» ХЕҰ-ның №190 конвенциясын ратификациялауда Кәсіподақтар федерациясының Еңбеккер әйелдер мәселесі жөніндегі комиссияның елеулі үлес қосқанын атап өтті.

«Қазіргі уақытта Қазақстанда жыныстық зорлық-зомбылыққа заң жүзінде тыйым салынған жоқ. Бұл шара жұмыс орнындағы гендерлік теңдікті қолдауда шешуші рөл атқаруы мүмкін», – деп атап өтті спикер.

Бұл ретте ол Қазақстан, Өзбекстан және Тәжікстан кәсіподақтары құрған Орталық Азия елдерінің кәсіподақтары кеңесі (ОАЕКК) еңбек нарығында гендерлік теңдік мәселелерін ілгерілетудің тиімді алаңы бола алатынын атап өтті.

ҚРКФ төрағасының орынбасары, Еңбеккер әйелдер мәселесі жөніндегі комиссия төрайымы Гүлнар Жұмагелдиева зерттеудің өзектілігі мен мазмұнын атап өтті.

«Ұсынылып отырған құжат адам дамуы салаларының ең өткір аспектілерін көрсететін гендерлік теңдіктің барлық мәселелеріне жан-жақты шолу болып табылады. Шолу денсаулық сақтау, білім беру, жұмыспен қамту, әйелдердің экономикалық мүмкіндіктері мәселелеріне қатысты», – деді Гүлнар Жұмагелдиева.

Ол Кәсіподақтар федерациясының еліміздегі әлеуметтік кәсіпкерлікті дамыту бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарына белсене араласқанын айтты.

«Қазіргі уақытта «әлеуметтік кәсіпкерлік» тұжырымдамасын және оны дамытудың негізгі бағыттарын заңнамалық тұрғыдан бекіту бойынша алғашқы қадамдар жасалды. Бұл тармақтардың барлығы Кәсіпкерлік кодексінде көрсетілген. Аталған мәселелерді одан әрі дамыту қажет», – деді ҚРКФ төрағасының орынбасары.

Оның айтуынша, жұмыс орнындағы зорлық-зомбылықты жою –  ҚРКФ комиссиясы қызметінің маңызды бағыты.

«ХЕҰ және БҰҰ Әйелдер құрылымымен бірлесе отырып, біз ХЕҰ-ның №190 Конвенциясын ратификациялауға жәрдемдесеміз және барлық мүдделі тараптарды осы науқанға қосылуға шақырамыз», – деді Гүлнар Жұмагелдиева.

Сонымен қатар, қызметтің маңызды бағыттарының бірі еңбекақыдағы ерлер мен әйелдер арасындағы гендерлік айырмашылықты азайту мәселесі болып табылады.

«Өкінішке орай, бүгінгі күні гендерлік жалақыдағы айырмашылық жоғары болып қалып отыр. Ол қазір  32% деңгейінде. Бірақ алғашқы қадамдар жасалды яғни әйелдерді жұмыспен қамту шектелген жұмыс орындарының тізімін жою мәселесі қаралды. Қазан айында бұл тізімнің күшін жойған Еңбек кодексіне өзгерістер енгізу сияқты заңнамалық түзетулер қабылданды. Біз бұл нормалардың іс жүзінде қолданылуын қадағалайтын боламыз», – деді Гүлнар Жұмагелдиева.

Сондай-ақ ол әлеуметтік әріптестіктің барлық деңгейіндегі Кәсіподақтар федерациясының күнкөріс деңгейін одан әрі арттыру, оның ішінде азық-түлік қоржынын қайта қарау мәселесіне бастамашы екенін айтып, осы бағытта бірлесіп жұмыс істеуді ұсынды.

«Ұлттық және халықаралық даму бастамалары институты» қорының директоры Светлана Ушакова әйелдерге жүйелі қолдау көрсетудің маңыздылығын атап өтті.

«Біз ісін жаңа бастаған кәсіпкерлерге мемлекеттік қолдау көрсету нысандарын зерттеп жатырмыз. Бірақ бағдарламада әйелдердің жекелеген санаттарын қолдаудың жеке нысаны жоқ», – деді қор басшысы.

Ол қолдау түрлеріне, оның ішінде олардың өзара байланысын және ықтимал қайталануын анықтауға кешенді көзқарасты қамтамасыз ету қажет деп санайды.

Сондай-ақ спикер халықты қолдау түрлері мен қолда бар мүмкіндіктер, соның ішінде әйелдердің осал санаттары туралы кеңінен ақпараттандырудың маңыздылығына тоқталды.

Талқылау нәтижесінде кездесуге қатысушылар жұмыспен қамтуға жәрдемдесу бағдарламасын жетілдіру, кешенді гендерлік көзқарас құралдарын енгізу, еңбек нарығына оралған әйелдерді оқытуды ұйымдастыру және т.б. бойынша бірқатар ұсыныстар әзірледі.