Мемлекет басшысы ағымдағы жылғы 15 ақпан күні «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне еңбек даулары мен жанжалдарын шешу тәртібін оңайлату мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңға қол қойды.
Айта кетейік, 2022 жылдың күзінен бастап 2023 жылдың қаңтарына дейін Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясының өкілдері алдымен Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің жұмыс тобының құрамында, содан кейін Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының құрамында жоғарыда аталған Заңды қарауға тікелей қатысты.
Заңда көзделген жаңа нормалардың ішінде келісу комиссиясының қызметін реттейтін және наразылық акцияларын өткізу мәселелері бар.
Осылайша, Еңбек кодексінің 159-бабында «келісу комиссиясына» қатысты нормалар нақтыланып, толықтырылған. Заңға сәйкес: «Келісім комиссиясын құру тәртібі мен қызметі жұмыс беруші мен еңбеккерлер өкілдері арасында жасалатын келісу комиссиясының жұмысы туралы келісімде немесе ұжымдық шартта айқындалады.
Келісу комиссиясының жұмысы туралы келісімде немесе ұжымдық шартта келісу комиссиясы мүшелерінің саны, келісу комиссиясы мүшелерінің арасынан төраға мен хатшыны сайлау тәртібі, келісу комиссиясына өтініш беру тәртібі, келiсу комиссиясының жұмыс регламенті, келiсу комиссиясының шешiм қабылдау тәртiбiн және оның мазмұнын, келiсу комиссиясы мүшелерiнiң өкiлеттiк мерзiмдерiн, оның мүшелерiне кепiлдiктер берудi және келісу комиссиясының жұмысын ұйымдастыру бойынша басқа да мәселелер туралы ережелер қамтылуға тиіс.
Ыңғайлы болу үшін ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалана отырып, келісу комиссиясының отырысын өткізуге жол беріледі. Бұл ретте келiсу комиссиясы мүшелерiнiң және өзге де тұлғалардың қатысуы жұмыс берушiнiң отырыс жазбасын сақтауымен қатар, авторизация, сәйкестендіруді қамтамасыз ете отырып, электрондық цифрлық қолтаңбамен немесе өзге де электрондық тәсілмен расталады.
Бұрын еңбек қатынастарында болған тұлға келісу комиссиясында өз мүдделерін білдіру құқығын кәсіподақ органдарына, еңбеккерлердің сайланған өкілдеріне жазбаша түрде беруге құқылы.
Еңбеккерлердің пайдасына, егер жеке еңбек дауын қарау кезінде оған еңбеккерлер өкілдері мен жұмыс берушінің өкілдері тарапынан комиссия мүшелерінің тең саны қатысса, келісу комиссиясының отырысы мен шешімі заңды болып табылады деген норма да бар.
Келiсу комиссиясының мүшелерi жеке еңбек дауын қарау кезiнде жалақысын сақтай отырып, еңбек мiндеттерiнен босатылады.
Заң нормаларына сәйкес келiсу комиссиясының шешiмi қызметке қалпына келтiру туралы дауды қоспағанда, белгiлеген мерзiмде, бiрақ келiсу комиссиясы шешiм қабылдаған күннен бастап бiр айдан кешiктiрiлмей орындалуға жатады.
Келiсу комиссиясының шешiмi бойынша жұмыс берушi төлеуге жататын сомалар өтiнiш берушiге келiсу комиссиясы шешiмiнен кейiн келесi айдың жалақысын төлеу үшiн белгiленген күннен кешіктірілмей төленедi.
Келісу комиссиясының шешімі ол белгілеген мерзімде орындалмаған не мәселелер реттелмеген жағдайда еңбеккер немесе бұрын еңбек қатынастарында болған тұлға не жұмыс беруші сотқа жүгінуге құқылы.
Беларусь Республикасы, Болгария, Хорватия, Чехия, Венгрия, Дания, Исландия, Италия, Латвия, Литва, Люксембург, Мальта, Польша, Румыния, Словения сияқты елдермен сәйкесінше еңбек дауы туындаған жағдайда жұмыскерлер талап қою үшін дауыс санына қойылатын талаптар қатысушылардың жартысынан көбіне дейін қысқартылды.
Заңға сәйкес: «Еңбеккерлер жиналысының (конференциясының) шешімі, егер қатысушылардың жартысынан көбі өздері қойған талаптарды қолдап дауыс берсе, қабылданды деп есептеледі. Еңбеккерлер жиналысын (конференциясын) өткізу мүмкін болмаған жағдайда, еңбеккерлердің өкілді органы олардың талаптарын қолдайтын еңбеккерлердің қолдарының жартысынан көбін жинау арқылы өз шешімін бекітуге құқылы.
Жұмыс берушi еңбеккерлердiң талабы бойынша еңбеккерлердiң жиналысын (конференциясын) өткiзу үшiн орын беруге және қажеттi жағдайлар жасауға мiндеттi және оның өткiзiлуiне кедергi келтiруге құқығы жоқ.
Заң еңбек арбитражының құрамына үшжақты комиссиялардың өкілдерін енгізуді көздейді, бұл осы институттың жұмысын өзектендіруге мүмкіндік береді. Заңға сәйкес еңбек арбитражының құрамы бес адамнан кем болмауы керек. Еңбек арбитражының құрамына мемлекеттік еңбек инспекторы, әлеуметтік әріптестік және әлеуметтік-еңбек қатынастарын реттеу жөніндегі үшжақты комиссияның өкілдері кіреді. Еңбек арбитражының құрамына әлеуметтік әріптестік тараптарының атынан өкілдік ететін үшжақты комиссиялардың мүшелері тепе-тең негізде енгізіледі.
Жақын және алыс шетелдердің көптеген елдерінде – Әзірбайжан Республикасында, Қырғызстан Республикасында, Литвада, Польшада, Австрияда, Болгарияда, Венгрияда, Германияда, Литвада, Эстонияда, Польшада және Румынияда қысқа мерзімді ескерту наразылық акцияларын өткізу заңды болып табылады.
Осыған байланысты Заң еңбек заңнамасында дәл осындай тәсілді бекітуді ұсынады. Заңға сәйкес: «Еңбек арбитражында ұжымдық еңбек дауын қарау кезінде еңбеккерлер бір сағаттық ескерту ереуілін … өткізе алады, оған елуге жуық қана еңбеккер қатыса алады.
Еңбек арбитражына қатысатын еңбеккерлердің өкілдері бір сағаттық ескерту ереуіліне қатысушы еңбеккерлерге оның ұзақтығын бұзған жағдайда заңда белгіленген жауапкершілік туралы ескертуге міндетті.
Бір сағаттық ескерту ереуілінің басталғаны туралы жұмыс берушіге үш жұмыс күнінен кешіктірмей еңбеккерлер жазбаша түрде ескертуге тиіс».
Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясының өкілдері осы норманы қарау барысында (бір сағаттық ескерту ереуіліне қатысушылардың құрамын шектейтін норманы Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі депутаттарының бірі көтерді) «еңбеккерлердің сандық құрамын «50 еңбеккерге дейін» шектеуге байланысты басқа еңбеккерлердің мұндай ескерту ереуіліне қатысуға конституциялық құқығын шектеуге байланысты аталған тұжырымдардың тиімсіздігі туралы өз ұстанымдарын білдірді, өйткені, ҚР Конституциясының 14-бабының 2-тармағына сәйкес – тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 39-бабының 3-тармағына сәйкес 11, 13-15-баптарында және басқа да баптарда көзделген құқықтар мен бостандықтар ешбір жағдайда да шектелмеуге тиіс.
Сонымен қатар, бұл норма – кәсіподақ қоғамдастығы позициясы бойынша басқа жұмыскерлердің ескерту ереуіліне қатысу құқығын шектеу тұрғысынан Халықаралық еңбек ұйымының «Бірлесу бостандығы және бірігу құқығын қорғау туралы» №87 конвенциясына қайшы келеді. (Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 30 желтоқсандағы №29-II Заңымен ратификацияланған).
Сондай-ақ, еңбеккерлердің талаптарын білдірудің заңды тетігі ретінде ереуілдерді ұйымдастыру тәртібін жеңілдету мақсатында Заңда шекті мәндерді төмендету ұсынылады.
Заң нормасына сәйкес: «Конференцияға хаттамалық шешімдерге сәйкес еңбеккерлер сайлаған делегаттардың жартысынан астамы қатысса, ол заңды болып саналады».
Сондай-ақ, заң ереуіл кезінде кәсіподақ органы мен сайланатын өкілдердің өкілеттіктерін нақтылайды. Оның нормасына сәйкес «Егер ұйымда еңбеккерлердің мүдделерін кәсіптік одақтар білдірсе, онда ереуіл өткізу туралы шешімді кәсіптік одақтар, ал олар болмаған жағдайда сайланған өкілдер қабылдайды.
Егер ұйымда еңбеккерлердің мүдделерін кәсіптік одақ және сайланбалы өкіл, сондай-ақ бірнеше кәсіптік одақ білдіретін болса, онда ереуіл өткізу туралы шешімді олар құрған бірынғай өкілді орган қабылдайды. Бірыңғай өкілді орган кәсіптік одақ немесе кәсіптік одақтарға кіретін және кірмейтін еңбеккерлердің санына пропорционалды түрде құрылады».
Сонымен қатар, еңбек даулары рәсімін жеңілдету және шешу үшін еңбек арбитражын құру мерзімін бес жұмыс күнінен екі жұмыс күніне дейін қысқарту ұсынылды.
Еңбек арбитражының шешімін шығару мерзімі де жеті жұмыс күнінен бес жұмыс күніне дейін қысқартылды.
Ал соңғысы құқық қолданушыларға арналған. Осы Заң алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.
Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясының еңбек заңнамасын жетілдіру бойынша жұмысы жалғасуда.
ҚР Кәсіподақтар федерациясының
Құқықтық қамсыздандыру департаменті